De Schotse minister-president, Nicola Sturgeon, is afgetreden. Naar eigen zeggen heeft het niets te maken met haar recente controverse omtrent transbeleid in gevangenissen. Toch lijkt het schandaal de druppel te zijn geweest die de emmer deed overlopen. Wat gebeurde er? De Schot Adam Graham is veroordeeld voor twee verkrachtingen. Na de eerste zittingsdag noemde hij zich ineens Isla Bryson en identificeerde hij zich, ondanks zijn penis, als vrouw. Na zijn laatste veroordeling werd Bryson (zo wordt zij/hij genoemd in de media en Schotse politiek, dus deze naam wordt in dit artikel aangehouden) daarom overgeplaatst naar de Cornton Vale vrouwengevangenis. Wie zich identificeert als vrouw kan kennelijk het recht opeisen om als vrouw behandeld te worden. Dient zelfidentificatie te bepalen hoe iemand gezien moet worden? Of is het gelegitimeerd dat buitenstaanders de vraag stellen wat een vrouw is? In dit artikel ga ik in op wat we kunnen leren van de Schotse situatie.
De centrale vraag in deze casus is wat een vrouw is. Premier Sturgeon is meermaals gevraagd of zij Bryson als een vrouw ziet. Telkens herhaalt ze dat ze Bryson als een verkrachter ziet en dat hoe zij het geslacht – of gender – ziet er niet toe doet; Bryson noemt zichzelf een vrouw:
‘Isla Bryson calls herself a woman. But what I’m trying to say is in the context of the prison service that is not the relevant factor here. The relevant factor is the crime that the individual has committed and has been convicted of.’
Voor Sturgeon is de definitie van ‘een vrouw’ irrelevant. Haar aanvankelijke positie leek te zijn dat per geval beoordeeld moet worden of de trans vrouw een dreiging voor andere vrouwen vormt in de vrouwengevangenis. Nadat er grote publieke ophef ontstond reageerde Sturgeon in het parlement dat zij erop toe zou zien dat Bryson niet gedetineerd zou blijven in de vrouwengevangenis: ‘I don’t see how it’s possible to have a rapist within a female prison.’
Sturgeon doet daarmee de onterechte aanname dat alleen mannen verkrachters kunnen zijn. Er kunnen immers ook vrouwelijke verkrachters in een vrouwengevangenis verblijven. Wat wil Sturgeon met hen doen? Overplaatsen naar een aparte verkrachtersgevangenis? Dat bleek niet het geval te zijn en dus leek ze te bedoelen dat Bryson overgeplaatst moest worden naar een mannengevangenis. Bryson is het daar uiteraard niet mee eens.
Potentiële opties
Hoe kan omgegaan worden met transgenders in gevangenissen? Er zijn mijns inziens in elk geval drie relevante benaderingen. Een eerste optie is het volledig mengen van alle gevangenen. Waarom zijn er eigenlijk gescheiden mannen- en vrouwengevangenissen? In een ideale wereld is het onderscheid tussen geslachten absurd. Kunnen we niet samen sporten, omkleden, douchen, de sauna bezoeken en ja, gevangenzitten? Bloot heeft ook niet per se een seksuele lading. De praktijk leert dat vooral mannen wel eens over de schreef gaan. Het opheffen van de scheiding is daarom wellicht toch geen goed idee.
De tweede optie betreft het blijven hanteren van gescheiden gevangenissen voor mannen en vrouwen, vanuit de gedachten dat de seksen zich tot elkaar aangetrokken voelen en dat zulke vermenging kan leiden tot seksueel geweld en gevoelens van onveiligheid. Het toestaan van trans vrouwen (man wordt vrouw) in een vrouwengevangenis kan daarmee conflicteren. Maar geldt dat niet eigenlijk ook voor homoseksuelen en lesbiennes? Wellicht, maar de fysieke krachtverschillen tussen mannen en vrouwen kunnen wellicht toch een onderscheid op basis van sekse rechtvaardigen. Bij homo’s en lesbiennes gaat het om mannen of vrouwen onderling, terwijl de seksen bij transgenders ogenschijnlijk gemixt worden. Maar wat als een trans vrouw een geslachtoperatie en hormoonbehandelingen heeft ondergaan?
Mocht er voor deze tweede optie worden gekozen moeten twee gevoelige vragen beantwoord worden. Wat is een vrouw? En voor wie is de vrouwengevangenis bedoeld? Kan een man ooit een vrouw worden? Wellicht. Er zijn trans vrouwen die in alles vrouwelijkheid uitstralen, in tegenstelling tot een Henk die simpelweg besluit om een pruik met lang haar te gaan dragen. Wat, als dat überhaupt kan, maakt sommige trans vrouwen tot vrouwen en anderen niet? Is de minimale drempelwaarde een geslachtsoperatie? Zo ja, is dat genoeg? Of gaat het vrouw-zijn om veel meer?
De derde optie is een aparte gevangenis voor transgenders. Daar kunnen dan ook weer twee afdelingen zijn: een afdeling voor trans vrouwen en een afdeling voor trans mannen. Maar wat als iemand zich als non-binair identificeert? Of als iemand genderfluïde is en tussen identiteiten zweeft? De transgevangenis lijkt op het eerste oog een aardige oplossing, maar moeten de afdelingen daarbinnen niet net zo snel worden uitgebreid als de letters in de LHBTQI+-reeks? Ook de transgevangenis kent daarmee allerlei praktische problemen.
Oproep tot onderzoek en debat
Er is meer kennis nodig over het transgenderschap en daarom is een zo groot mogelijke vrijheid van academisch onderzoek nodig. Het debat ligt nu echter zo gevoelig dat het amper gevoerd kan worden. Dat zit vooruitgang in de weg. Gevoelige vragen moeten echter gesteld kunnen worden. Slechts zo kan door trial and error geleerd worden over dit fenomeen. Tot er meer over bekend is lijkt het verstandig om terughoudend te zijn met de implementatie van allerlei zogenaamde inclusieve maatregelen, zoals het openstellen van vrouwengevangenissen voor trans vrouwen (met penis).
Met die terughoudendheid pleit ik niet voor het onmogelijk maken van geslachtsoperaties. Sterker nog, de verbetering van dat medische proces acht ik een goede zaak; dat het zo’n vijf jaar kan duren voor een patiënt diens operatie(s) heeft ondergaan is absurd. Elk mens bepaalt immers over het eigen lijf.
Voorlopige terughoudendheid lijkt verstandig als het gaat om het actief normaliseren – of in elk geval aanmoedigen – van transgenderschap onder kinderen, of als het gaat om het met privileges behandelen van transgenders ten opzichte van niet-transgenders. Progressieve beslissingen met ogenschijnlijk goede intenties, zoals het toelaten van trans vrouwen tot een vrouwengevangenis, kunnen schadelijke gevolgen hebben.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
