Nu de uitslag van de verkiezingen voor de Provinciale Staten verwerkt is – waarmee ik de grote zege van Forum voor Democratie bedoel – en het vormen van coalities her en der in de provincie volop gaande is, begint een patroon op te vallen. Juist de winnaars, in veel gevallen Forum en af en toe GroenLinks, lijken te eindigen als de verliezers. Ze maken immers, ondanks de zetelwinst, in de meeste gevallen geen deel uit van de coalitie die de provincie zal gaan bestuderen. Partijen als het CDA, de VVD, de PvdA en D66 besturen in veel gevallen juist wél mee, terwijl ze hebben verloren.
Is dit nu een voorbeeld van het ‘partijkartel’ waar Forum het zo vaak over heeft? Of heeft die partij zichzelf allang buitenspel gezet vanwege allerlei foute uitspraken? Is het simpelweg het resultaat van een nieuwe partij met veel onbekenden en, in veel gevallen, een pas ná de verkiezingen geschreven verkiezingsprogramma? Het antwoord op deze vraag lijkt niet geheel duidelijk.
Wat inmiddels wél duidelijk is geworden, is dat pogingen van progressieve partijen om toch samen te werken met Forum snel zijn gestrand. De PvdA probeerde het in een aantal provinciën, maar kreeg al snel reacties vanuit een deel van de achterban, waarna de poging tot het vormen van een coalitie met daarin zowel Forum als de PvdA erin al snel voorbij was. D66 en GroenLinks probeerden het überhaupt al niet, en gaven daarbij ook duidelijk te kennen dat men simpelweg niet met Forum in een coalitie wilde.
Is dit een verstandige strategie? Een soort van geïmproviseerd, progressief cordon sanitaire?
Een goed functionerend cordon lijkt het überhaupt niet te zijn, aangezien de verwachting is dat Forum in Zuid-Holland met de VVD en het CDA gaat besturen. Wie een blik werpt op het voorlopige akkoord dat deze partijen gesloten hebben, ziet ook iets interessants: namelijk dat Forum geen enkele van de radicale punten die vooral door de partijtop worden uitgedragen, bijvoorbeeld op het terrein van duurzaamheid en milieu, binnengehaald lijkt te hebben. Het ziet ernaar uit dat de partij zelf al vrij snel ingekapseld is in het partijkartel.
Moeten progressieven de VVD en het CDA daarmee complimenteren? Op zich hoeft er niks mis te zijn met het uitsluiten van een partij als Forum. Elke partij kan potentieel uitgesloten worden van een coalitie; niet iedereen kan erbij zitten, uiteraard. Maar wat problematisch is aan de categorische weigering vanuit progressieve hoek, is dat uitsluiting gebeurt op basis van kreten van de partijleider, of zaken die de partij landelijk voorstaat, en niet op basis van wat men in de provincie wenst te bereiken – niet op concrete standpunten dus. Forum wordt op provinciaal niveau dus vooral vanwege de vorm, en veel minder vanwege de inhoud buitengesloten. Progressieve partijen weigeren überhaupt om daar het gesprek over aan te gaan, ook als Forum bereid zou zijn om flink water bij de wijn te doen en tot een akkoord te komen waarin ook de achterban van progressieve partijen zich kan vinden.
Als de partij hier niet toe bereid is, dan hebben de progressieve partijen een valide reden om Forum buiten de coalitie te laten. Maar op dit moment lijken velen van hen veel drukker bezig om vanaf hun moral high horse de stelling in te nemen dat met Forum praten überhaupt niet aan de orde is, dan dat men op realistische wijze politiek bedrijft.
Toch is dat laatste nodig, en wel om een aantal redenen.
Als eerste is het moeilijk vol te houden dat je geen partijkartel vormt zolang de winnaar en nieuwkomer bijna categorisch wordt buitengesloten. Juist dat buitensluiten is koren op molen van de anti-establishment-retoriek van partijen als Forum. Wanneer je een partij wilt buitensluiten, doe het dan op basis van de inhoud en de gesprekken die je ermee gevoerd hebt, en niet op basis van de beeldvorming over deze partij, wat nu vaak het geval lijkt te zijn.
Doe je dat niet, dan loop je het risico om juist de onvrede van waaruit kiezers op partijen als Forum stemmen alleen maar meer te voeden. Forum is nu populair omdat het de gevestigde orde uitdaagt. Onvrede over deze gevestigde orde stuwt populisten tot grote hoogte. Uitsluiting van deze partijen kan ze een underdog-positie bieden die ze nog meer sympathie op kan leveren bij potentiële kiezers.
Maar wat als de gevestigde orde bereid is om serieus in gesprek te gaan met deze partijen? In een coalitieland als Nederland kunnen dan extreme standpunten middels water bij de wijn geneutraliseerd worden, en zijn argumenten gericht tegen het partijkartel niet meer heel overtuigend. Als partij ben je namelijk dan al snel zelf ook onderdeel van het partijkartel – iets wat bijvoorbeeld ook het ooit radicale en populistische D66 is overkomen.
Ten slotte verandert de steeds sneller groeiende tegenstelling tussen kosmopolieten en nationalisten – eentje die ten grondslag ligt aan het standpunt van partijen als de PvdA, GroenLinks en D66 om überhaupt al niet met Forum in gesprek te gaan- ook het DNA van de desbetreffende partijen zelf. Het redelijke midden lijkt steeds verder te verdwijnen in een context van politieke polarisatie. Pragmatisme en de bereidheid om het gesprek aan te gaan, maken plaats voor principepolitiek en een sterke overtuiging van het eigen morele gelijk. De harde kern van de achterban mag dit misschien toejuichen, maar het overgrote deel van de burgers van dit land is geen partijlid, en vaak ook minder sterk ideologisch ingesteld, mede omdat men veelal minder een bubbel leeft dan het gemiddelde partijlid.
Moeten progressieve partijen dan maar gewoon kritiekloos met een partij als Forum in zee stappen? Natuurlijk niet. Er zijn voldoende valide redenen om dit niet te doen. Maar deze redenen zouden voort moeten komen uit het primaire politieke proces: onderhandelingen. Ze zouden niet bij voorbaat, zelfs voordat er überhaupt verkiezingen zijn geweest, al vast moeten staan. Gezien de gevolgen is dit namelijk niet de weg die progressieve partijen zouden moeten volgen. Ga in plaats daarvan gewoon het gesprek aan. En indien de standpunten ter ver uit elkaar blijken te liggen, dan is er eindelijk wel een goede reden om te zeggen: Nee, dit gaan we nu niet doen.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
