In deel 1 van dit artikel bepleitte ik dat een visie op Europa ook voor links onontbeerlijk is. Door de problemen waar we mee te maken hebben (klimaat, migratie en economische ongelijkheid) is Europees beleid een noodzaak. Europees beleid kan echter niet zonder een gedeelde Europese identiteit. Nu heeft een deel van links een afkeer van zowel de Europese Unie als van Europa als identiteit. Deze laatste is immers in hun ogen verbonden met kapitalisme en kolonialisme. Verlate pogingen van de Europese Unie om een gedeelde identiteit te creëren zijn ook niet bijster succesvol.
Europa is niet de Europese Unie
Het ironische is dat een positieve visie op Europa vooral bij de rechtse eurosceptici te vinden is. Die hebben er de laatste jaren op gehamerd dat Europa en de Europese Unie niet hetzelfde zijn. Naar mijn mening is het op zich een welkom geluid dat Europa meer kan zijn dan wat de huidige Europese Unie is. Helaas ontaardt dit vervolgens veelal in een regressieve oproep voor een christelijk, of op z’n minst cultuur-christelijk Europa. In Nederland koppelt Thierry Baudet dit nog aan de waarden van de Verlichting1. Zijn politieke held Victor Orbán en diens Visegrád-metgezellen hebben er echter weinig problemen mee om dit in een compleet antiliberale richting te trekken.
De rechts-populisten kaarten in sommige gevallen daadwerkelijke problemen aan, zoals het gebrekkige democratische gehalte van de Europese Unie en de groepen die achterblijven in de globalisering. Als ze dit koppelen aan een anti-EU, maar pro-Europees nationalisme, dan bieden ze een visie die menig kiezer aanspreekt. Hoe kortzichtig deze visie uiteindelijk ook is. Dit maakt het des te belangrijker dat een geloofwaardig links alternatief geboden wordt.
Christelijk of seculier Europa?
Nu moet gezegd worden dat de voorstanders van een cultuur-christelijk Europa – los van hun intenties – een punt hebben dat Europa historisch gezien verbonden is met het christendom. In zekere zin is Europa zoals we dat kennen, zoals een ieder het op de kaart aan kan wijzen, een product van het christendom. Het is door de kerstening van het subcontinent ten noorden van de Middellandse Zee en de islamisering ten zuiden en oosten ervan, dat dit stukje aarde een gedeelde cultuur en geschiedenis heeft. Voor veel van zijn achterban heeft Baudet de geschiedenis simpelweg aan zijn kant.
Maar de geschiedenis is veelzijdig. Wat we tot leidraad voor een Europese visie maken, is ook een keuze. Het is net zo goed het geval dat Europa pas een begrip van betekenis werd zodra de secularisatie haar intrede deed. Europa is de naam die we geven aan de gestalte die gevormd werd door een geografisch afgebakend christendom, maar die het christendom óók weer achter zich gelaten heeft als bepalende factor. Religieuze schisma’s en oorlogen zorgden er immers voor dat de eenheid van Europa – voor zover we daarvan kunnen spreken – niet meer de eenheid van het christendom kon zijn. Het is in de institutionalisering van religieuze pluriformiteit en het zich vrijvechten van een allesbepalend geloof, dat het Europa zoals we het kennen zich gevormd heeft en waardoor we het over Europa hebben in plaats van over het christendom.
1Over deze koppeling ben ik zelf minder kritisch dan sommige anderen. Wel ben ik sceptisch over hoeveel van de huidige zelfbenoemde cultuur-christenen bereid zou zijn zich zo te noemen als ze zich hiermee niet expliciet af konden zetten tegen andere groepen in de samenleving.
Beeld: Conolan
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
