Vrouwenrechtenactiviste Shaparak Shajarizadeh: ‘Steun het Iraanse volk, niet het regime’

Shaparak Shajarizadeh (1975) is een vrouwenrechtenactiviste uit Iran. Als deelnemer aan de White Wednesdays-campagne werd ze drie keer gearresteerd voor haar protest tegen de gedwongen hijab. Shaparak vluchtte in 2018 naar Canada, waar ze haar activisme voortzet. Ze werd onder meer genoemd als een van de BBC 100 Women 2018 en vorige maand ontving ze de 2020 International Women’s Award, tijdens de Geneva Summit for Human Rights and Democracy. Ondertussen is ze in Iran tot 20 jaar cel veroordeeld, waarvan 18 jaar voorwaardelijk. Shaparak vertelt ons over haar activisme en hoe de rest van de wereld de strijd voor vrijheid van het Iraanse volk kan steunen.

‘Ik kan je niet precies vertellen wanneer ik doorkreeg dat er iets mis was. Toen ik opgroeide, veranderde er veel in mijn land. Maar niemand lette op, vanwege de oorlog tussen Iran en Irak – soms werden steden gebombardeerd. In die jaren werden veel nieuwe wetten geïntroduceerd die de druk op mensen opvoerden, vooral op vrouwen.

‘Toen ik zes jaar oud was en naar school moest, zei m’n moeder me dat ik een hoofddoek moest dragen. In die tijd was het een kleurrijke, normale hoofddoek. Het was toegestaan om panty’s te dragen, maar in het tweede jaar veranderde dat en moesten we broeken aan. Veel kinderen droegen spijkerbroeken, maar in het derde jaar werd dat ook anders – we noemden spijkerbroeken ‘Levi’s’, een Amerikaans merk, dus die mochten we niet meer dragen. Vanaf dat jaar moesten we een uniform aan. In het vierde jaar kwamen ze met een andere hoofddoek, die leek op een stuk stof met een gat erin: een ‘maqnae’.

‘Als je naar een prestigieuze school wilde, werd je geacht de ‘betere’ hijab te dragen, de chador: een heel groot, zwart stuk stof dat je over je kleding moest dragen. Ik was een van de beste leerlingen, maar ik zei m’n ouders dat ik niet naar een prestigieuze school kon gaan: het is zo lastig om dat soort kleding te dragen, maar ik wilde er ook niet zo uitzien, van top tot teen in het zwart.’

Nachtmerries over trouwen

‘Toen ik opgroeide, hoorde ik meer en meer verhalen over vrouwen die hun kinderen af moesten staan na een scheiding. Of vrouwen die getrouwd waren met een man die gewelddadig of verslaafd was, en die weg wilden uit dat huwelijk maar dat niet konden, omdat ze geen recht hadden op een scheiding. Dus ik had nachtmerries dat ik met de verkeerde man zou trouwen en niet in staat zou zijn om van hem te scheiden. Maar ook als het met een goede man zou zijn, was ik doodsbang om te trouwen. Mijn grootste nachtmerrie – zelfs tot een paar jaar terug – was dat mijn echtgenoot zou overlijden en dat zijn vader de zeggenschap over mijn kinderen zou krijgen, niet ik. In de islam, als een man overlijdt en zijn vader leeft nog, krijgt de opa de voogdij over de kinderen en niet de moeder. Dit gebeurde veel in mijn omgeving.

‘Ik trouwde met m’n jeugdliefde. Maar ook al was ik verliefd, hij was zo gewelddadig dat ik niet in dat huwelijk kon blijven. Ik moest veel doorstaan tijdens de scheidingszaak. De rechters waren erg onbeschoft en beledigden me, alleen maar omdat ik om een echtscheiding vroeg. Dit gebeurt veel Iraanse vrouwen. Toen mijn zus wilde scheiden, was de rechter zo grof en onbeleefd, dat zelfs haar ex-man boos werd en zei: “Stop daarmee! We kunnen niet samenleven, maar dat betekent niet dat ze een slechte vrouw is. Je hebt het recht niet om zo tegen haar te spreken.”’

Genoeg van

‘Ik groeide op met al deze vernederingen en beledigingen, maar wist niet wat ik moest doen. Ik had er genoeg van om in een leugen te leven en elke dag geweld te accepteren. Als we op straat zijn, kunnen politieagenten en fanatieke aanhangers van het regime vrouwen lastigvallen vanwege hun kledingwijze. De meesten van ons geloven niet in de hijab, maar we zijn verplicht die te dragen.

‘Iraniërs zijn niet zo religieus. We hebben veel atheïsten. Er zijn veel mensen bekeerd tot andere religies of ze volgen spirituele geloven uit het Oosten. Maar je kunt gedood worden als je zegt dat je niet in de islam gelooft, dus we houden het voor ons – onder vrienden weten we wie er atheïst is of een ander geloof belijdt. Maar zelfs veel moslimvrouwen geloven niet in het dragen van de hijab.

‘In Iran praten mensen altijd over politiek. Vrouwen hebben het er altijd over dat ze geen rechten hebben. Het was alleen maar zeuren, we waren niet stoer genoeg om iets te doen. Ik had genoeg van het gezeur, maar veel van mijn vrienden wilden geen risico’s nemen.’

Steun

‘Ik was een ingenieur. Ik was niet betrokken bij activisme en had geen contact met vrouwenrechtenactivisten, maar ik volgde wel al het nieuws over hen. Er waren twee soorten vrouwenrechtenactivisten: echte activisten en vrouwen die deden alsof, maar die afkomstig waren uit kringen van de autoriteiten, meestal familieleden van overheidsambtenaren. Ze zeiden dat ze werkten voor vrouwenrechten, maar tegelijk steunden ze discriminerende wetten – in het ergste geval verdedigden ze polygamie voor mannen of steunden ze de verplichte hijab.

‘De echte activisten eindigden in de gevangenis of ontvluchtten het land en zetten hun activisme buiten Iran verder. Ik wist dat er niks werkelijk zou veranderen als we deze activisten niet zouden steunen. Jarenlang las ik over de suffragette-beweging in het Westen en hoe zij hun rechten veroverden. Eerst waren het alleen maar vrouwen uit de midden- en de hogere middenklasse. Ik besefte dat de suffragettes pas machtig genoeg werden om wetten te veranderen, toen ze gewone vrouwen uit de arbeidersklasse vroegen om zich bij hen aan te sluiten.’

White Wednesdays

‘Toen Masih Alinejad de White Wednesdays-beweging begon, realiseerde ik: dit is het moment dat ik iets kan doen. Masih woont in de VS en startte een campagne. Hiermee vroeg ze Iraanse vrouwen en mannen die gelijkwaardigheid eisen en tegen de gedwongen hijab zijn, om elke woensdag de hoofddoek af te doen of iets wits te dragen, en zichzelf te filmen of foto’s te maken en dat naar haar te sturen. Masih zette haar sociale media in om te spreken over de gedwongen hijab en ongelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen in Iran. Vanaf dat moment hadden alle vrouwen in Iran een platform.

‘In de tweede week van de campagne filmde ik mezelf op straat, zonder hijab, in het wit, en stuurde ik dat op naar Masih. Dat was het begin van m’n activisme. Tijdens de campagne vond ik andere vrouwen die net als ik dachten. Na een paar maanden kreeg de wereld onze beweging in de gaten. Journalisten begonnen contact met me op te nemen voor interviews.

‘Het was de eerste stap om onze rechten een voor een te veroveren. Te beginnen met de verplichte hijab: het duidelijke symbool van seksuele discriminatie in Iran.’

Onwetendheid

‘Op dezelfde dag dat ik werd gearresteerd voor vredig protest, kwam een Nederlandse minister naar Iran die aan de verplichte hijab gehoorzaamde. Toen ze werd gevraagd waarom, zei ze dat er “belangrijker zaken” waren en dat Iran niet “onze mensenrechtencultuur” heeft. Ik zoek een kans om het haar rechtstreeks te vragen: “Zou je er blij mee zijn als iemand je vertelde dat mensenrechten geen deel van je cultuur zijn? Dat de hijab niet belangrijk genoeg is, maar als je weigert ‘m te dragen, gooien ze je wel in de gevangenis?”

‘De verplichte hijab is niet eens de Perzische cultuur. Ze dwingen vrouwen die te dragen vanwege de islam. En zelfs als het wel de Perzische cultuur was, is het verkeerd om mensen te dwingen zich te kleden zoals hun voorouders dat eeuwen geleden deden. Draag jij nu de traditionele Nederlandse kleding? Zou je het leuk vinden gedwongen te worden die te dragen? Nee? Voor Iraniërs is dat precies hetzelfde. Ik vond de antwoorden van deze vrouw kinderachtig.

‘Veel politici willen gewoon onwetend zijn. Sommigen zeggen mensenrechten belangrijk te vinden, maar als het om politiek gaat, vegen ze die rechten onder het tapijt. Heeft de minister enige invloed op mensenrechten in Iran gehad? Volgens mij niet. Denk je dat het gehoorzamen van de mannelijke wet vrouwen helpt om hun rechten te krijgen? Nee, je kan niet gehoorzamen en tegelijk je rechten veroveren. Als je zegt dat je vrouwenrechten steunt, moet je voor die rechten staan. Westerse vrouwelijke politici zouden Iraanse overheidsfunctionarissen moeten zeggen dat ze niet gehoorzamen. Want op hetzelfde moment dat zij naar Iran komen, zitten er vrouwen gevangen omdat ze protesteren tegen deze discriminerende wet. Je hebt geen idee hoe verschrikkelijk de situatie in die gevangenissen is.

‘Als ik een vrouwelijke politicus uit het Westen zou zijn, zou ik naar Iran komen en de ambtenaren op het vliegveld verrassen. Het zou overal ophef veroorzaken als ze wordt weggestuurd. Als je op het nieuws zou zien dat een Westerse, vrouwelijke politicus gedwongen werd terug te gaan naar haar land, omdat ze weigerde de gedwongen hijab te dragen – kun je je voorstellen wat voor impact die boodschap op de wereld zou hebben?’

Politieke Islam

‘Het komt door de ideologie van deze overheid. Ze willen een islamitisch land hebben en deze regeringsvorm over de wereld verspreiden. Dit is iets anders dan de islam: het is de politieke islam. En het is gevaarlijk. De wereld is daar getuige van. Ze zijn een gevaar voor de regio: het islamitische regime steunt terroristische groepen als Hezbollah en Hamas, wat alles erger maakt.

‘Dit is niet islamofoob, maar de realiteit. Als een vrouw die is opgegroeid in een moslimland, die hun geloofsartikelen en claims heeft gehoord, weet ik wat er in hun hoofden omgaat. Vanaf het begin van de revolutie claimen ze dat ze de politieke islam over de wereld willen verspreiden – naar Jeruzalem, naar Washington D.C. De mensen van de Revolutionaire Garde zeggen het de hele tijd. Ze bidden voor de dag dat het gebeurt.

‘Doe geen zaken met overheden of groepen die zulke ideologieën hebben, zoals het Iraanse regime, de Taliban in Afghanistan of ISIS. Op dit moment zijn er berichten dat de VS onderhandelt met de Taliban. Zijn ze alles vergeten dat er tijdens hun regime is gebeurd? Ze vermoordden letterlijk vrouwen op straat. Vrouwenrechtenactivisten zijn in groot gevaar in Afghanistan, zelfs nu. De overheid laat het de vrouwen toe om actief te zijn, maar de Taliban is nog steeds in staat om ze te vermoorden.

‘Ideologen zijn de meest gevaarlijke mensen ter wereld, omdat ze alles doen voor de macht. Afgelopen november doodde de Iraanse regering in drie dagen meer dan duizend mensen op straat. Ze waren simpelweg gericht op hun hoofden aan het schieten. En dat zouden ze weer doen. Het Iraanse volk staat op, ze kunnen de armoede en het gebrek aan vrijheid niet meer uitstaan. Maar de Revolutionaire Garde zou iedere Iraniër doden, iedereen die tegen ze op zou staan.

‘Jullie hadden het eeuwen geleden in Europa, toen de Kerk aan de macht was. Er was veel onderdrukking: mensen werden gedood omdat ze niet in het christendom geloofden, wetenschappers werden vermoord. Maar in Europa is het de geschiedenis. In Iran maken we het nu mee.’

Liegen

‘Veertig jaar lang is de Iraanse overheid brutaler en brutaler geworden. Ze treiteren de wereld. Andere landen moeten beseffen dat ze met een pestkop te maken hebben. Ze doen wat ze willen. Ze liegen tegen de wereld over de mensenrechtenschendingen in Iran, over de demonstranten die ze hebben doodgeschoten. Net zoals ze tegen hun eigen bevolking liegen.

‘De belangrijkste reden dat het coronavirus heeft kunnen verspreiden, is de regering. Zo’n twee maanden geleden werd het eerste geval ontdekt in de stad Qom, het religieuze centrum van Iran. De overheid hield dit verborgen voor het publiek, omdat ze wilden dat mensen mee zouden doen met een pro-regimedemonstratie om de Islamitische revolutie te vieren. Daarna waren er berichten over heel veel gevallen. Opnieuw loog de overheid tegen het volk en deden ze niets. Ze logen, omdat ze wilden dat mensen zouden gaan stemmen tijdens de verkiezingen. Pas na de verkiezingen maakten ze bekend dat het coronavirus echt was uitgebroken. Op dat moment waren er al meer dan honderd gevallen in die stad, maar nog steeds zetten ze die niet in quarantaine. Sinds die tijd is het virus verspreid naar andere steden, maar ze blijven liegen over de statistieken. Ze hebben geen idee hoe ze het onder controle moeten krijgen.’

Vrijheid

‘Vorig jaar tijdens Internationale Vrouwendag in Toronto was de eerste dag van m’n leven dat ik naar een vrouwenbetoging kon gaan. Ik was de hele dag in tranen. In Iran kunnen vrouwen dat niet. Elk jaar, veertig jaar lang, heeft de overheid elke bijeenkomst onderdrukt, zelfs privébijeenkomsten, en alle vrouwen op straat gearresteerd. Vorig jaar op deze dag gingen drie vrouwen naar buiten en deelden bloemen uit aan vrouwen in de metro, ook als ze religieus waren, en vroegen ze om zich te verenigen, om ons doel te steunen. Nu zitten deze drie vrouwen in de gevangenis. Een van hen is m’n dierbare vriendin.

‘Kijk alleen maar naar Internationale Vrouwendag om te zien hoe vrouwenrechten in Iran geschonden worden. Alleen deze ene dag. Vorig jaar stapte mijn vriendin in een metrowagon om bloemen uit te delen en over vrouwenrechten te praten. Ik was hier in Toronto, in alle vrijheid. In Canada geven verdedigers van mensenrechten me een platform, ze luisteren naar me, ze geven me een onderscheiding en ze prijzen me. Op hetzelfde moment zit mijn vriendin in de gevangenis. Ik was aan het schreeuwen op straat – zij schreeuwde niet, ze deelde bloemen uit. Zie je het verschil?

‘En nu vrezen we voor haar leven, vanwege het coronavirus…

‘…het spijt me zo, ik word altijd emotioneel als ik praat over mijn vrienden in de gevangenis.

‘Het coronavirus is zich daar aan het verspreiden. Er worden nu tijdelijk mensen vrijgelaten, maar mijn vriendin zit nog vast. Ook mijn advocaat Nasrin Sotoudeh zit in de gevangenis. Vanwege de uitbraak van het coronavirus is zij in hongerstaking gegaan, om de vrijlating van politieke gevangenen te eisen.’

Links?

‘Het is verdrietig dat het Iraanse volk op de rechtse partijen in het Westen moet rekenen. Op dit moment steunen de meeste linkse partijen de Iraanse overheid. Dat is een van de wondere dingen in de wereld: linkse partijen werden geacht tegen religieuze politiek te zijn. Zelfs in Canada is onze linkse partij tegenstander van sancties tegen de Iraanse overheid. Canada is jaren geleden gestopt met politieke betrekkingen met Iran. Maar deze partij wil de ambassade heropenen en die betrekkingen weer opstarten.

‘Ze claimen voor gelijkwaardigheid te zijn, maar ze steunen dit corrupte, dictatoriale regime. De Iraanse overheid is het tegenovergestelde van gelijkwaardigheid voor iedereen.’

Druk

‘In democratische landen heeft het volk de macht om het gedrag van politici te veranderen. Als activisten proberen we de schendingen van mensenrechten en het gevaar van de Iraanse overheid onder de aandacht te brengen, zodat mensen deze realiteit zien en druk uit kunnen oefenen op hun regeringen om iets te doen. Dat is het mooie aan democratische landen. Nu ik er in eentje leef, is dat mijn doel.

‘Tijdens mijn speech voor de Geneva Summit, vertelde ik de mensenrechtenverdedigers en politici: als jullie het Iraanse volk steunen, in plaats van zaken te doen en te onderhandelen met de Iraanse overheid, verleen je een gunst aan een natie en aan vrede in de regio. Als de wereld na veertig jaar solidair zou zijn met het Iraanse volk en druk uit zou oefenen op het regime, zou dat de doorslag geven. Er gebeurt maandelijks iets drastisch: in november de massaslachting van demonstranten, daarna was het de dood van Qassem Soleimani, toen werd het Oekraïense vliegtuig neergeschoten, vervolgens het coronavirus. Het wordt erger voor het regime, maar ook voor het volk.

‘Als er internationaal meer druk wordt uitgeoefend op de overheid, gebeurt er misschien iets. Ik zeg niet dat de situatie hetzelfde is, maar de wereld heeft het goed gedaan met het Apartheidsregime in Zuid-Afrika, jaren geleden. Misschien kan hetzelfde gedaan worden met de Iraanse overheid. Iraniërs weten dat ze een prijs moet betalen voor vrijheid. Als je mensen leuzen ziet schreeuwen op straat, geven ze niet de schuld aan sancties, maar aan de regering. De terroristische avonturen in de regio – dat is niet wat het Iraanse volk wil. Iraniërs willen een goed leven, vrijheid, een betere economische situatie, een overheid die voor haar acties ter verantwoording geroepen kan worden.

‘Het Iraanse volk lijdt. Dit kan zo niet verder.’

Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.