Vorige week zondag was het raak in het reformatorische Krimpen aan de IJssel. In tegenstelling tot het advies van het kabinet opende de Mieraskerk haar deuren voor bezoekers. Naar verluidt had de kerk opgeroepen om de zondagdiensten fysiek bij te wonen. Dat de rest van Nederland haar deuren potdicht houdt om het coronavirus te verspreiden, sorteerde geen effect bij de toegewijde kerk in Krimpen.
Dat roept vragen op. Waarom hield de Mieraskerk haar dienst niet online, waarom wilden de bezoekers niet solidair te zijn met de rest van ons land en waarom bleven zij niet thuis om de verspreiding van corona in te dammen? Tijd voor opheldering, dachten journalisten van onder meer PowNed en Trouw. Zij reisden af naar Krimpen aan de IJssel om deze vragen te stellen, maar hun pogingen tot opheldering leidden tot – licht uitgedrukt – negatieve reacties. Journalisten kregen meerdere klappen, werden geschopt in hun buik. Een laffe daad van geweld viel hen ten deel.
En ook in Urk was het raak: te zien is hoe PowNews-verslaggever Mark Baanders door twee mannen hardhandig tegen zijn benen wordt geschopt zodra hij een vraag stelt over de opening van de kerk. Even later rijdt een auto op hem in en schuift Baanders over de motorkap. Hij komt er ongedeerd vanaf, laat hij weten, maar zegt aangifte te gaan doen van het incident. Ook andere journalisten krijgen niets minder dan geweld in plaats van woorden als reactie op hun vragen. De beelden gaan het hele internet over en halen het landelijke nieuws.
Later in de week zijn we er nog steeds niet over uitgepraat. Bij de talkshow Op1 zijn Theoloog des Vaderlands Almatine Lene, SGP-raadslid Tom de Nooijer en Eerste Kamerlid van diezelfde partij Peter Schalk te gast om te reflecteren op deze gebeurtenissen.
Vanzelfsprekend, maar desalniettemin bewonderenswaardig, veroordelen alle gasten elke vorm van geweld. Dat is terecht: in een democratie ga je de ideeënstrijd aan door middel van woorden of de pen, maar nooit en te nimmer met geweld. Dat is wat een land fatsoenlijk, rechtsstatelijk en democratisch maakt.
Kerkgangers krijgen privileges – maar waarom?
Waar de discussie over zou moeten gaan komt merkwaardig genoeg pas laat in het item naar voren. Zelfbenoemd vertolker van seculier Nederland, Sander Schimmelpenninck, stelt dat de uitzonderingspositie van religieuze instellingen tijdens corona dubieus is. En daar heeft hij een punt. De coronamaatregelen gelden voor iedereen: voor de horeca, voor studentenverenigingen, voor sportclubs en een bezoekje aan je oma – elke ingezetene van ons land moet zich aan de gestelde maatregelen houden. Of die maatregelen terecht en proportioneel zijn, daar valt zeker het een en ander op af te dingen, maar dat ze voor iedereen gelden ontkent niemand.
Toch zorgt de grondwettelijke vrijheid van religie ervoor dat kerken hun diensten mogen blijven houden. Coronaminister De Jonge kan juridisch alleen dringende, maar niet-bindende adviezen geven. Ere wie ere toekomt: veel kerken, moskeeën en synagogen houden zich aan dat advies. Dat is terecht en getuigt van solidariteit met de rest van ons land. ‘Samen krijgen we corona onder controle,’ luidt het motto van Rutte III als het gaat over het coronavirus.
Dat de Mieraskerk de coronamaatregelen niet handhaaft, is onbeschaafd. Helaas is het negeren van de coronamaatregelen voor religieuze instellingen wel toegestaan. Kerken genieten dus een uitzonderingspositie.
Waar zijn deze religieuze privileges goed voor? Het Oldenbroekse raadslid Tom de Nooijer vergelijkt het bezoeken van een kerk met naar de supermarkt gaan. Zoals de supermarkt geopend blijft voor voedsel voor het lichaam, is de kerk ‘voedsel voor de geest.’ Toegevoegd kan worden dat religie behoort tot de beantwoording van levensbeschouwelijke vragen, dat samen het geloof belijden een uiting geven aan saamhorigheid is. Kortom, religie heeft veel moois in zich.
Tunnelvisie
Maar de tunnelvisie van het SGP-raadslid, die weerklank vindt bij Eerste Kamerlid Peter Schalk, miskent dat deze manier van leven voor ieder op een verschillende manier kan worden ingevuld. Zo belangrijk als naar de kerk gaan is voor de gemiddelde gelovige, zo belangrijk is voor mij het universitaire debat, de academische reuring van de dag en het publieke debat. Met een beetje inlevingsvermogen kun je je de passie van een Mokumse kroegbaas voorstellen op een toeristische zomerdag, en die van een topsporter wanneer hij of zij traint voor een belangrijke wedstrijd. En in Schimmelpenninck’s geval salsadansen, zoals hijzelf gekscherend noemt. Saamhorigheid en de geest voeden is dus louter niet aan religie voorbehouden.
Het mooie aan een pluriforme samenleving is dat iedereen zijn leven naar eigen wens mag invullen, en de belangrijke vragen in het leven mag beantwoorden hoe hij of zij dat wil. Dat De Nooijer en Schalk dit willen doen door naar de kerk te gaan staat hen vrij. Hun eigen religie boven de levensbeschouwingen van anderen zetten daarentegen, getuigt van een orthodoxe hooghartigheid waar niemand bij gebaat is.
Het belang van een seculiere samenleving
Secularisme staat in de eerste plaats voor de scheiding tussen kerk en staat. Dat is een wenselijke scheiding, omdat religie geen macht zou mogen uitoefenen op het democratisch gekozen parlement. Daar vloeit uit voort dat religie geen privileges zou moeten genieten – dat zorgt immers voor een onwenselijke machtsuitoefening op de maatschappij. Religie is en blijft een idee dat niet verheven is boven andere ideeën, en daarom niet boven rechtsstatelijke vrijheden mag staan. Vanuit die denkwijze is de uitzonderingspositie van onder andere de Mieraskerk dubieus.
Allereerst is het daarom niet vreemd dat journalisten bezoekers van de zondagdienst ten tijde van corona ter verantwoording willen roepen. De vraag waarom gelovigen toch de kerk willen bezoeken terwijl de rest van Nederland thuis moet blijven, is niets minder dan een logische vraag.
Journalistieke vrijheid is van groot belang. Wanneer verslaggevers gewelddadig worden belaagd na het stellen van het vraag, is de persvrijheid in het geding. Dit verdient geen enkele vergoelijking – ook niet wanneer journalisten ‘hijgerig,’ zoals Tom de Nooijer stelde tijdens de genoemde uitzending, hun verslaggeving willen doen.
Maar belangrijker, dit incident is een symptoom van een breder debat – namelijk dat over de vrijheid van religie en de religieuze uitzonderingen die kerken, moskeeën en synagogen zijn toebedeeld. Het is de taak van ons allemaal, maar ook van de politiek om daar kritisch naar te kijken. Zonder deze onterechte uitzonderingen hadden we dit debat niet hoeven hebben.
Corona maakt geen onderscheid tussen of er wel of geen sprake is van religie. Dat zou het coronabeleid ook niet moeten doen. In een eerlijk land zijn we allemaal gelijk, en zijn religieuze instellingen niet meer gelijk dan de rest.
Kortom, we moeten het debat voeren over de uitzonderingspositie van kerken, moskeeën en synagogen. Het is tijd voor een eerlijk speelveld en een gelijke, seculiere en rechtvaardige kijk op religieuze privileges.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
