De seksualisering begint al jong, stelt de progressieve imam Seyran Ateş in de documentaire Sex, revolution and islam. In Berlijn mogen meisjes van een jaar of acht met een hoofddoek naar school. Westers-linkse groepen gaan mee in dit gedrag door de cultuur te verdedigen.
Sex, revolution and islam geeft een mooie kijk op de persoon Seyran Ateş en haar motivatie om een liberale, progressieve moskee te starten. Dit is inmiddels de vierde kritische film over de islam uit de handen van de Turks-Noorse regisseuse Nefise Özkal Lorentzen. Deze keer brengt Nefise de beweegredenen van juriste en imam Seyran Ateş tot leven, door haar gesprekken te laten voeren met verschillende mensen. Het is een aanrader voor mensen die beter willen begrijpen waarom het zo moeilijk is openlijk progressief te zijn binnen de islam.
Wat allereerst opvalt in deze documentaire: de cinematografie is heel rustig, met veel terugkerende, lange same frame camerashots. De muziek is op de achtergrond en heeft een Midden-Oosterse klank. Beide ondersteunen de documentaire, als kijker richt je je hierdoor meer op de inhoud. Deze bestaat uit een serie rustige dialogen, wat een mooi contrast is met een explosief onderwerp als vrouwenonderdrukking en het willen verlichten van de islam.
Ateş toont zich in de documentaire als een niet gesluierde vrouw die goed weet wat ze wil en waar ze staat in het leven. Ze heeft een open en strijdvaardige, ‘niet-confronterende’ uitstraling en kijkt iedereen recht aan.
Eerste progressief-liberale moskee
Haar Ibn Rushd-Goethemoskee, de eerste progressief-liberale moskee in Berlijn, is heel licht. Het gebedshuis wordt bezocht door moslims uit allerlei windstreken, opgevoed in verschillende stromingen binnen de islam. Vrouwen en mannen zitten gemengd in de bidzaal. De moskee verwelkomt alle genders en alle vormen van liefde. Immers, de Koran zegt dat God een mens schiep en een partner voor dit mens en heeft het niet specifiek over mannen en vrouwen, aldus Seyran. Deze vorm van islam staat lijnrecht tegenover de conservatieve islam waar we bijna dagelijks over kunnen lezen en die vrouwen en seksueel anders geaarden zo benadeelt. Beelden van knuffelende mensen en mensen die samen eten en feest vieren in haar moskee stralen verbinding uit.
Mooi is het beeld waar Seyran op de grond ligt, omhoogkijkend in een bos terwijl ze terugblikt op hoe ze feministisch en progressief geworden is. Deze beelden worden afgewisseld met de gesprekken die ze heeft met haar moeder en zusje, haar neefje, maar ook met ouders van iemand die is vermoord bij de aanslag in Utoya in 2011, een groep Oeigoerse vrouwen, sekswerkers en een vrouwelijke priester.
Familieverhalen
De documentaire toont beelden, uit de tijd dat Seyran een jonge puber was, van jonge vrouwen die topless of in bikini plezier aan het maken zijn. Seyran maakt duidelijk dat ze zich afvroeg waarom zij dit niet mocht. Zo vraagt ze ook haar ouders waarom haar broers wel van alles mogen en zij niet. Het simpele antwoord is: omdat zij een vrouw is. De meisjes moeten de eer van de familie hooghouden door zedelijk te zijn, te gehoorzamen en zorg te verlenen.
Haar homoseksuele neef vertelt over de haat van zijn overleden vader jegens homo’s. Hij radicaliseerde om ergens houvast te krijgen. Hij kwam erachter dat hij zich nergens thuis voelde, omdat hij nergens geaccepteerd werd. Door gesprekken met zijn tante deradicaliseerde hij en vond hij Seyrans moskee, waar hij wel geaccepteerd werd.
Vrouwelijke Oeigoerse imams
Seyran wilde ook graag vrouwelijke Oeigoerse imams spreken. Helaas stak een regeringsfunctionaris hier een stokje voor. De Oeigoerse vrouwelijke imams lijken in eerste instantie een verlicht fenomeen, immers daar zijn vrouwen al 300 jaar imam. Echter, deze vrouwen zijn zeer patriarchaal en conservatief, ze versterken de conservatieve islam. Alle vrouwelijke imams dragen een hoofddoek en stellen geen vragen bij de verdeling van het takenpakket tussen de mannelijke en vrouwelijke imams.
Ze vinden het bijvoorbeeld heel natuurlijk dat mannelijke imams altijd de begrafenissen leiden, net als de andere belangrijke bijeenkomsten. De imams vinden het vooral prettig dat de vrouwen een vrouwelijke imam hebben om mee te praten, blijkt. Eigenlijk versterkt dit nog eens de scheiding tussen mannen en vrouwen in de Oeigoerse gemeenschap, maar Seyran geeft geen waardeoordeel of vraagstellingen hierbij. Dit stuk voelt hierdoor als onvoltooid, als een los eindje.
Seksualisering
De grote tegenstrijdigheid binnen de conservatieve islam, aldus Seyran, is dat vrouwen en meisjes geseksualiseerd worden doordat ze zich zedelijk moeten kleden en gedragen. Het bevreemdt haar dat het conservatisme zich zo seksueel uit. De haatberichten uit deze hoek die ze krijgt (en voorleest) zijn vaak erg seksueel, ze wordt bijvoorbeeld met enige regelmaat ‘hoer’ genoemd in deze berichten. Ze vindt dan ook dat de islam een seksuele revolutie nodig heeft om tot verlichting te komen. De patriarchale conservatieve hoofdstroom onderdrukt vrouwen.
Tijdens een klein stukje van een gesprek met een islamitische man die pleit voor het dragen van hoofddoeken voor jonge meisjes (want “dit is zedelijk en toont terughoudendheid”) uit Seyran haar bevreemding hierover. Helaas toont de documentaire geen reactie van de man in kwestie.
Kritiek
In de documentaire wordt heel kort aangestipt dat er naast de kritiek uit de conservatieve islamitische kringen, ook kritiek komt uit de links-progressieve kringen. Seyran krijgt het verwijt uit deze kring dat ze gesluierde vrouwen belemmert te werken. Echter, wanneer je meer wilt weten over het hoe en waarom linkse bewegingen dit vinden, stelt de documentaire helaas teleur
Seyran wil tolerantie uitstralen, onder andere door zich actief uit te spreken tegen terreur en de wens te uiten dat andere moslims dit ook doen. Dit vertelt ze wanneer ze in Madrid is tijdens een herdenking van de terreuraanslagen in treinstation Atocha 2004. Het komt erop neer dat Seyran zelf en haar moskee liefde willen uitdragen en geen haat. Zo strijdt ze voor vrijheid en gelijkheid, als imam, maar ook als jurist.
De film liet mij wat verbaasd achter. Ik dacht begrepen te hebben dat het zou gaan over hoe de weestand zich uitte bij het stichten van de moskee en hoe ze daarmee om ging, hoe het uiteindelijk toch gelukt was om haar eigen moskee te stichten. Na hier even over nagedacht te hebben denk ik dat de regisseuse zich vooral op de persoon Seyran gefocust heeft en op hoe zij overal verbinding zoekt, om zo een positief verhaal te vertellen. En dat is haar gelukt.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
