Amir Maniee groeide op in Iran en leeft nu in het westen. Op 6 januari zag hij de beelden van de rellen en de bestorming van het Capitool in Washington. Maniee windt er geen doekjes om: “De democratische rechtsstaat is geen plug-in die je alleen maar inzet op het moment dat het in je straatje te pas komt. De maatstaf moet hetzelfde zijn voor zowel de evangelische populisten in Washington DC als de islamisten in Teheran.
Een meute relschoppers bestormde het Capitool in de Verenigde Staten. Ze bezetten de senaatszaal. Ze deden wat ze maar wilden. Al heel snel werd hun opstand het belangrijkste nieuws op elke nieuwszender, terwijl hun foto’s in een oogwenk alle social media overspoelden. Waarom deden ze wat ze deden?
Omdat ze om te beginnen vonden dat dat hun goede recht was; en ten tweede – en belangrijker – omdat ze in een vrij land wonen met relatief weinig repressie. Maar waar komt dat gevoel van ‘er recht op hebben’ vandaan?
Ze zijn loyaal aan een hoger doel, ze zijn loyaal aan een narratief en voor hen is dat het enige dat ertoe doet. Voor hen is dat ‘dé waarheid’. Hun trouw gaat zó ver dat het een daadwerkelijke rechtvaardiging wordt voor hun gedrag en hun acties. In zo’n saamhorige omgeving vervangt het denken van de groep de individuele ratio, en dan wordt de basis gelegd voor een ramp voor de samenleving.
De mensen die je in het Capitool zag waren niet zomaar wat mensen; ze vertegenwoordigden het fysieke verlengstuk van een uiterst gevaarlijk en destructief wereldbeeld. En dat wereldbeeld is heel simpel: “Ik heb gelijk, en jullie zitten allemaal fout. Dus heb ik het recht om te doen wat ik wil doen, tegen elke prijs.”. En over dat ‘tegen elke prijs’ kan ik je verzekeren, op grond van een grofweg vergelijkbare ervaring in mijn vaderland, dat ze dat menen ook.
Laten we ons nu eens voorstellen dat zulke groepen mensen over de muren klimmen, uitzwermen door het Witte Huis, de regeringsmacht van de Verenigde Staten grijpen en het land, noem eens wat, veertig jaar lang gaan leiden. Hoe zien wij de VS dan over veertig jaar? Ik weet niet hoe het jou verging, maar de foto’s van het Capitool op 6 januari 2021 deden mij denken aan wat er veertig jaar geleden in Iran gebeurde.
Zouden wij, Europeanen of Canadezen van de toekomst, dus ook onverschillig zijn en doen alsof er niets gebeurd was? Zouden we, terwijl we genoten van onze eigen democratie, op zeer intellectuele toon dingen zeggen als “Oh nee! Kritiek op Amerikaans evangelistisch-conservatieven raakt culturele gevoeligheden. Hun geloof, waarden en gebruiken moeten we begrijpen vanuit hun eigen cultuur; die mogen we niet veroordelen volgens ‘onze’ criteria.”
Het is wensdenken om te verwachten dat je een stel religieuze fundamentalisten (zoals diepgelovige evangelists) of extreemrechts aan de macht kunt hebben in de VS en dat je dan toch nog van democratie kunt proeven. Begrijp me goed – ik beweer niet dat de Amerikanen leefden in de ideale staat van democratie totdat er vier jaar geleden een demagoog als Trump president werd. Ik beweer ook niet dat de Democraten per definitie wel een garantie zouden zijn voor het volledig instandhouden van democratie in de komende jaren. Wat ik alleen wil doen, is zachtjes je aandacht vestigen op het grotere geheel.
Het is niet alsof Trump de eerste leider in de geschiedenis is die de spot drijft met de fundamenten van de democratie, zoals we al zo vaak hebben gezien in het verleden, en helaas, ook in recente decennia. Maar wat Trump en zijn aanhang zo bijzonder maakt is dat ze de fundamenten van de democratie openlijk bespotten in hetzelfde land waar paradoxaal genoeg het Vrijheidsbeeld staat.
Wat dit zelfs nog meer ongeëvenaard en super bijzonder maakt is dat dit allemaal gebeurde in een digitale wereld waarin tijd en ruimte amper nog hun oude betekenis hebben. Wat betekent dat? En wat zijn de gevolgen?
Ik voel terughoudendheid om dit te schrijven maar ik moet glashelder zijn – ik denk dat het eenvoudigweg betekent: “Ik [vul hier elke naam in die jij maar wilt] kan dit doen, ik kan de democratie tot de grond toe afbranden, en jij kunt daar vrijwel niets tegen doen.” Met andere woorden, onze samenleving, onze universele waarden en onze rationaliteit staan op het spel, en we worden er zonder omwegen aan herinnerd dat we machteloos staan. De ironie is dat de VS, als een van de pioniers voor vrijheid in de moderne tijd en de wieg van veel belangrijke vrijdenkers, bedreigd wordt door een paar narcisten die terwijl ze genieten van hun vrijheid, die tegelijkertijd alleen voor zichzelf willen hebben. Ik kan me alleen maar afvragen wat Thomas Jefferson daarover had willen zeggen.
Maar wacht! Het wordt nog bitterder.
Door zo openlijk de wetten en de openbare orde te kleineren, willen zulke ideologisch-gemotiveerde fanatiekelingen bereiken dat we ons vertrouwen in de vrije democratie kwijtraken, of we nu in Tallahassee, Tel Aviv of Teheran wonen. Fanatiekelingen zijn fanatiekelingen en die kunnen altijd en overal opstaan als ze de kans krijgen.
Precies daarom moeten we, zonder welke dubbele maatstaven dan ook en ongeacht onze geopolitieke plaats in het spectrum, altijd alert zijn op elke opleving van fanatisme en onderdrukking. Het verschrikkelijke geluid van de genocides van de 20e eeuw echoot nog in onze oren en we moeten wakker worden uit naïeve dromen dat zulke tragedies niet opnieuw kunnen gebeuren. Vanuit ideologisch perspectief is er weinig verschil tussen een islamitische fanatiekeling of een evangelische nationalist. Beiden zien de wereld in een binaire tegenstelling van ‘wij’ tegen ‘hen’: zo lang wij in het ‘ons’-kamp zitten hebben wij gelijk en zijn onze acties gerechtvaardigd omdat die gebaseerd zijn op onze overtuigingen, die waar zijn.
Tirannen staan op de ruïnes van onze democratie en van de mensenrechten. Onder het mom van het dienen van het hogere doel (wat dan dan ook maar mag zijn) en zich verschuilend achter hun ideologieën en geschriften, bedrijven ze schaamteloze misdaden tegen hun eigen bevolking, om nog maar te zwijgen over wat ze anderen aandoen.
Heel erg is het nu dat dictatoriale leiders zoals de islamisten in Iran de gebeurtenissen in het Capitool kunnen aangrijpen om de Iraniërs in te peperen: “zie je wel, dit krijg je nou van die westerse democratie.” Daarmee impliceren ze dat democratie een leugen is en daarom, beter hebben we het er maar helemaal nooit meer over.
En zo wordt dit een voorwendsel voor de dictator om zijn eigen narratief of hogere doel te rechtvaardigen, en om elk begin van democratie in de kiem te smoren. En met de opkomst van verschillende dictaturen in de 21e eeuw wordt dit gevaar alleen maar groter. Als rationaliteit wegvalt onder de druk van irrationaliteit van een massa, moet je niet verwachten dat er gouden dagen aan de horizon gloren – het huidige Iran is daar een schrijnend levend voorbeeld van. In de loop van de jaren werd het de missie van Khamenei en zijn regime om de mensen te vervreemden van democratie, om ze te vertellen dat jij geen democratie verdient en ook niet in staat bent die te begrijpen – want tenslotte is democratie niets meer dan een illusie.
Waar het op neerkomt is dat ik niet veel verschil zie tussen het kamp van Khamenei en dat van Trump; behalve dan dat in hun officiële bijeenkomsten het ene kamp zwarte of witte tulbanden draagt en het andere kamp gekleed is met fraaigekleurde stropdassen en rode petjes. Natuurlijk bedoel ik niet dat Iran en de Verenigde Staten hetzelfde zijn in al hun verschillen – maar in elk geval weet ik zeker dat menselijke vooroordelen, onderdrukking,m bekrompenheid en stompzinnigheid zo’n beetje overal wel hetzelfde zijn en dus ook overal hetzelfde behandeld moeten worden.
Merk hierbij op dat de online platforms van het vrije westen, zoals Twitter en Facebook, aan de ene kant Trump verbannen maar aan de andere kant een oogje dichtknijpen bij Khamenei’s despotische commentaren en gedrag. Als het al niet meer is, is Khamenei op zijn minst evenzeer aan te spreken op het wereldtoneel. Dat is precies waar we alert moeten blijven: als vrijheid wordt gegeven aan één enkele persoon om te zeggen of doen wat hij maar wil, terwijl 80 miljoen mensen uit datzelfde land met geweld worden beroofd van hun vrijheid om zich uit te spreken.
Het verdedigen van democratie en van de vrijheid van meningsuiting zou wereldwijd onze hoogste prioriteit moeten hebben. Zonder dat, zal de wereld nooit een veilige plaats om te leven zijn. De meute die de muren overklimt van het Capitool in de Verenigde Staten of van de Amerikaanse ambassade in Teheran kan ook ineens opstaan in jouw eigen, vredige achtertuin en snel ook, als je onverschillig bent, of belangrijker nog, als je niet wereldwijd kritisch bent. We zouden ons gezamenlijk moeten bewegen van autocratie en dictatuur naar democratie, niet andersom.
Ik heb de afwezigheid van democratie met mijn eigen ogen gezien en ik heb eronder moeten leven. Democratie ligt in onze handen, om samen veilig te houden – of om met zijn allen te verliezen.
Afbeelding: rogistok on DepositPhotos
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
