Vorige maand publiceerde Trouw een interview met enkele visies en speculaties over de toekomst van de filosofie en wie in die toekomst nog de canon zal halen. Als voormalig student uit Iran die nu in Nederland woont en als geïnteresseerde amateurfilosoof die zijn huiswerk heeft gedaan, wil ik hier graag in alle bescheidenheid op reageren. Mijn reactie is echter niet zozeer gericht op dit specifieke interview, maar op de wijdverbreide mentaliteit erachter.
Als ik het goed begrijp is de filosofische canon te wit, mannelijk en eurocentrisch. Daarom voelt men de noodzaak voor een grondige herziening. Inclusieve en op diversiteit gerichte hervormingen zijn de laatste jaren immers in de mode, met dank aan de ongekende inspanningen van enkele bezorgde geleerden aan westerse universiteiten.
Misschien is wat we tot nu toe als de canon gezien hebben meer ‘fallusofie’ dan filosofie en is het dus hoog tijd dat ook deze discipline ‘inclusiever’ en ‘diverser’ wordt om de mensen van hun onwetendheid te redden!
In dit avant-garde tribunaal van inclusiviteit en diversiteit is het ironisch genoeg ook Spinoza – een vanwege zijn ideeën geëxcommuniceerde Jood! – die de deur gewezen wordt.
Als ze datgene waar Spinoza bij uitstek voor staat uit de canon halen, zouden ze ook een nieuw woord voor deze progressieve discipline moeten bedenken, want voor mij is het dan geen filosofie meer.
Natuurlijk is het idee niet om Spinoza simpelweg te verwijderen: hij moet vervangen worden door iets minder wits, mannelijks of eurocentrisch. Maar als ze hem verwijderen puur en alleen om ruimte te maken voor een ander, in hoeverre hebben ze dan nog oog voor het unieke leven en denken van Spinoza zelf?
Als iemand die afkomstig is uit een islamitische dictatuur in het Midden-Oosten, waar alle methoden van zuivering en censuur worden gebruikt, ben ik getuige geweest van de impact die grote denkers als Spinoza hebben op zowel mannen als vrouwen in deze regio.
Afgezien van de verschillende definities en criteria die je voor de canon kunt hanteren – definities en criteria die zelf door vele factoren bevooroordeeld kunnen zijn – is het leven en werk van Spinoza meer dan genoeg om een brug te slaan tussen hem en vele mensen uit verre oorden en andere tijden.
Voor mijzelf is Spinoza degene die mij al lang geleden verbond met Nederland. Wat hem een rolmodel maakt voor mij en vele andere Iraanse studenten is zijn rationele verdediging van de vrijheid, ook al werd hij ervoor verbannen uit zijn gemeenschap. We mogen nooit vergeten dat Spinoza een inspirerend karakter is, niet een ‘wit, mannelijk en eurocentrisch’ figuur. Het is daarom dat hij nog steeds wordt gelezen in landen waar je niet alleen wordt geëxcommuniceerd maar zomaar kan worden vermoord als je je op de rede beroept.
Wanneer we terugkijken op de geschiedenis vinden we wereldwijd helaas talloze voorbeelden van ongelijkheid en onrechtvaardigheid, ook vandaag de dag nog. Als we de filosofie echt breder en alomvattender willen maken, een plek waar ook niet-witte, niet-mannelijke en niet-eurocentrische stemmen op kunnen staan, dan moeten we Spinoza niet opzijschuiven om wat ruimte te maken. Hij heeft zijn plek al verdiend door zijn grootse prestaties en buitengewone moed in een tijd waarin de minste kritiek op een gevestigd idee zware gevolgen kon hebben.
Vanuit een breder perspectief gezien behoort Spinoza niet tot een bepaalde sekse, etniciteit of nationaliteit – hij behoort toe aan de gehele mensheid. De beste gronden voor zijn plek in de canon van de filosofie zijn de rijkheid van zijn denken en de universele invloed ervan binnen de wereld van de filosofie door de tijd heen.
Tot slot, zegt Spinoza zelf in een notendop alles wat ik wil zeggen:
Ik weet niet hoe te filosoferen zonder de gevestigde religie te verstoren.
Wat de gevestigde religie van onze tijd is, laat ik aan de lezer!
Vertaling: Lorenzo Girardi
Foto: JeanCliclac / Depositphotos
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
