In de serie De geschiedenis van de machtelozen gaat Vrij Links op zoek naar verhalen van gewone mensen die worden onderdrukt en die strijden voor hun vrijheid, gezondheid en rechten. In een tijd waarin het denken over macht en privilege doorgaans één kant op vloeit, willen wij laten zien dat mensen altijd en overal deze strijd hebben gevoerd, of dat geprobeerd hebben. Vandaag het verhaal van een groep lesbische vrouwen die zich inzetten tijdens de verwoestende aidsepidemie van de jaren 80.
San Diego, 1983. De bloedbank had medewerkers opgeroepen om te komen werken, die dag. Ze verwachtten namelijk zo’n vijftig extra donoren. Maar toen de bank om tien uur ’s ochtends de deuren opendeed, stonden er al zestig vrouwen te wachten. Het stuwmeer aan donoren groeide en groeide naarmate de dag vorderde.
Vrouwen sloten buiten aan in de rij, vulden de straat, het park, wachtten uren voor ze aan de beurt waren. De sfeer was uitgelaten. “Het was hét evenement van het seizoen om naartoe te gaan, een plek om gezien te worden en mensen te zien die je lang niet gesproken had,” vertelt Barbara Vick aan The Lambda Archives. “Voor sommigen, zoals mijn vrouw, was het de eerste keer dat ze bloed gaven – met trillende lippen zaten die zich te verbijten.” Vick, een welbespraakte vrouw met kort, witgrijs haar, vertelt hoe trots ze is op haar gemeenschap. Die bloedbank – en de straat en het park – zat die dag namelijk vol met lesbiennes.
Barbara Vick is een van de oprichters van de San Diego Blood Sisters, een organisatie van lesbische vrouwen die bloed gaven om de mannen in de homogemeenschap te helpen. Als regelmatige bloeddonor zag zij begin jaren ’80 namelijk hoe een epidemie van een nieuw, onbekend en schrikbarend dodelijk virus zich plots op de formulieren van de bloedbank manifesteerde.
Homoseksuele mannen en reizigers vanuit Haiti, die buitenproportioneel getroffen werden door het virus, werden uitgesloten van het geven van bloed. “Ik begreep de redenen hiervoor wel”, zei Vick. Hiv werd onder andere doorgegeven via bloed. “Tegelijkertijd realiseer je je dat hier een groep wordt onderscheiden die nu anders wordt behandeld. Zelfs als het alleen maar betekent dat je geen bloed kunt geven, je wordt anders behandeld.” Vick was zich er erg van bewust dat als zij een man was geweest, ze daar niet had kunnen zitten. En dat maakte uit.
Een hele generatie homomannen getroffen
Dat de angst voor het virus vaak betekende dat mensen bang waren voor homoseksuele mannen en alles wat met hen te maken had, was een snelgroeiende realiteit. Verpleegkundigen en artsen weigerden vaak de mannen met hiv of aids te verzorgen of behandelen. De regering van president Reagan noemde het gekscherend de ‘gay plague’ en nam geen maatregelen.
Ondertussen werd in de homogemeenschap een hele generatie uitgewist. “Ik heb geluk gehad en heb geen hiv gekregen, maar al mijn vrienden uit die tijd zijn dood”, vertelt Jon (een pseudoniem), een homoseksuele man die in de jaren ’80 in San Francisco woonde, tegen een verslaggever van de Britse nieuwssite i. “Dokters waren bang om de ziekenhuiszalen binnen te gaan waar mijn vrienden lagen te sterven. Ik schaam me ervoor, maar ik was zelf ook bang. Niemand wist wat te doen.”
De stervende mannen hadden vaak geen familie om op terug te vallen; ze waren verstoten of niet uit de kast. Lesbische vrouwen, die dit beter begrepen dan wie dan ook, durfden de ziekenhuizen wel in te gaan. “Ik herinner me dat ik zo geraakt was door hen,” zegt Jon. “Want homomannen waren nooit zo aardig geweest tegen lesbische vrouwen. En toch, daar waren ze.”
Ook bloedbanken waren in de greep van de angst. De eerste berichten lieten immers zien dat het virus onder andere in het bloed werd overgedragen. Zij sloten daarom mannen die seks hadden met mannen uit van bloeddonatie. Dit zorgde echter direct voor snel teruglopende reserves.
Grote nood aan bloed
“Iedereen voelde een machteloosheid dat vrouwen immuun leken te zijn voor hiv”, zegt Barbara Vick. “Er was een soort, ik wil het niet schuldgevoel noemen, maar je kijkt naar je medemensen en de last die zij moeten dragen zonder reden. We hadden allemaal seks, ik had ook seks, maar ik werd niet ziek.” Vick vroeg zich af wat ze zou kunnen betekenen en overlegde met de vrouwenfractie van de Democratic Club waar ze lid van was.
Het was een mooi toeval, wist Vick, dat de bloedbank in San Diego bij uitzondering niet van het Rode Kruis was, maar een private bank. Daarom kon je daar een ‘fonds’ instellen. Zo konden bedrijven bijvoorbeeld een bloedfonds voor hun medewerkers openen waar zij bloed aan konden doneren. Met het daarmee opgebouwde krediet konden die medewerkers een bloedtransfusie opnemen als ze dit nodig hadden.
“Mijn idee was: waarom creëren we geen fonds in naam van de Democratic Club zodat homomannen – of hun familie of aan wie ze dan ook zouden willen doneren terwijl ze dat zelf niet konden – gebruik konden maken van de credits die we hebben opgebouwd in die bloedbank. Namens de hele homogemeenschap, maar ook omdat ze het zelf niet konden doen.” De San Diego Blood Sisters waren geboren.
Vick bleek een toevallige vooruitziende blik te hebben. De experimentele medicatie die later gebruikt werd tegen het virus bleek ernstige bloedarmoede te veroorzaken en zieke homomannen bleken doorlopend bloedtransfusies nodig te hebben. Toen ze het idee opperde, was er nog helemaal geen behandeling.
‘Lend us your arms’
De allereerste ‘blood drive’ van de San Diego Blood Sisters, die dag in 1983, zou een ongeëvenaard succes worden. Aan het eind van de dag stond de teller op zo’n honderdzeventig donoren en dan waren er nog tientallen wachtenden niet eens aan de beurt gekomen.
“Voor sommigen zal het ook de enige keer geweest zijn dat ze bloed gaven”, zegt Vick, maar de Blood Sisters wisten consistent vrouwen te mobiliseren, bijvoorbeeld met de slogan ‘lend us your arms’, buttons voor wie gedoneerd had en een logo dat op Rosie the Riveter leek. “Dat sprak lesbiennes wel aan. Vrouwen hadden economisch gezien minder te bieden dan mannen, maar dit was iets concreets dat ze konden doen.”
De geest was uit de fles. De Blood Sisters organiseerden vier jaar lang bloeddonatiecampagnes en inspireerden andere steden. Overal stroopten lesbiennes hun mouwen op voor hun homoseksuele broeders. Ook de mannen beseften dat hier iets bijzonders gebeurde. De ‘brothers’ van de Blood Sisters kwamen de vrouwen ondersteunen bij de bloedbanken en massages geven in het park.
Toch, ondanks de nijpende tekorten, ging dit niet altijd even soepel. Sommige Rode Kruisbloedbanken wilden het bloed van de lesbische vrouwen ook niet hebben, uit angst op enigerlei wijze geassocieerd te worden met de homogemeenschap. Zo verklaarde de directeur van de Rode Kruis bloeddienst in de Los Angeles Times in 1985: “We voelden dat het publiek zich zorgen maakte dat we bloed van homomannen afnamen, en dat is niet waar. We wilden niet naar het homogemeenschapscentrum gaan om bloed af te nemen omdat onze gebruikelijke donoren misschien in verwarring konden raken.” Nadat al twee jaar door het hele land Blood Sisters campagnes liepen, wilde deze bloedbank het bloed van veertig lesbische vrouwen niet hebben. Dit was echter het veiligste bloed dat er was.
Vindingrijkheid temidden van tragedie
Barbara Vick kijkt terug op een periode die, door alle ellende heen, tot meer eenheid leidde. “Het gaf me de mogelijkheid hechtere relaties te ontwikkelen met homoseksuele mannen.” Ze is trots dat ze samen met de mensen van de Democratic Club een uitlaatklep heeft kunnen bieden. Die behoefte was ongekend. Niet alleen de Democratic Club, ook religieuze organisaties en allerlei andere maatschappelijke clubs richtten aidsgroepen op. De AIDS Foundation, Being Alive, The Center en talloze andere organisaties vonden hun oorsprong in deze periode. Aids was politiek, religieus, maar bovenal persoonlijk.
Barbara Vick kijkt terug op deze periode met met een enorme bewondering voor de vindingrijkheid van haar gemeenschap in antwoord op de tragedie. “Ik was op een festival en ik zag daar alle organisaties die mensen verzonnen hadden. Eentje die ik me nog goed herinner was een organisatie die zorgde voor huisdieren van wie de eigenaar er niet meer was”, vertelt Vick. “Nu ik terugkijk en wat ouder ben, wat meer levenservaring heb, denk ik, wauw, wat een overdaad aan ideeën. Wat was dit toch een levendige, intelligente, vindingrijke gemeenschap om deel van uit te maken.”
Copyright foto’s: Lambda Archives of San Diego
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
