Wat kunnen we leren van afvalligen? Waar lopen ze tegenaan als ze breken met hun geloof of ideologie en geestverwanten? Het zijn vragen die Asis Aynan (1980), schrijver (‘Ik, Driss’, ‘Gebed zonder eind’), docent en een van de initiatiefnemers van Vrij Links, nog steeds bezighouden. Want hoe breek je met een gemeenschap die eigenlijk niet bestaat? Zaterdag 9 maart is hij een van de sprekers tijdens het evenement De Afvallige – over breken met je (geloofs)gemeenschap in De Balie in Amsterdam.
Hoewel hij al vroeg heeft besloten dat hij niet in de islam van zijn ouders gelooft, is de eerste breuk van Asis Aynan met een heel andere gemeenschap: de Haarlemse buurt waarin hij is opgegroeid. Het gezin Aynan is in 1980 overgekomen uit het Rif-gebied in Marokko, de Nederlandse taal niet machtig en heeft eigen gewoontes en klederdracht. Ze worden met een scheef gezicht aangekeken door de volwassenen in de verder vrijwel volledig autochtone wijk. Asis: ‘Als je vijf jaar bent en je wordt door buurtgenoten niet eens gedag gezegd, dan voel je je totaal niet welkom. Ik wist al snel dat ik weg moest uit die wijk. Zodra ik kon, ben ik ‘m gesmeerd.’
De ervaring heeft hem gevormd. ‘Ik heb ervan geleerd dat je nooit af moet gaan op je eigen referentiekader, dat je nooit anderen moet veroordelen omdat ze anders zijn dan jij.’
Toch moet hij zelf nog regelmatig tegen het referentiekader van anderen strijden. Vanwege zijn afkomst, wordt hij namelijk continu gezien als moslim. ‘Een leerling van me wenste me veel plezier en succes met de Ramadan. Ik gaf aan dat ik het vervelend vond dat hij dat zei, dat hij aannames over me deed. Hij werd rood en vertelde dat hij ervan uit was gegaan dat ik aan de Ramadan deed, want ik was toch een Marokkaan? Ik antwoordde dat hij in een vlek bleef wrijven, want ik ben niet eens een Marokkaan. Vraag me zoiets als persoon, maar duw me niet in allerlei hokken.’
Dat lang niet alle Berbers – of eigenlijk Imazighen – zich Marokkaan voelen, dat iemand die in Nederland geboren is ook Nederlander is, dat niet iedereen met een Berberachtergrond gelovig is, het zijn nuances die zijn leerling zich moeilijk voor kon stellen. Maar dat heeft de Nederlandse overheid volgens Asis in de hand gewerkt: ‘We zijn niets, behalve moslims. Als de overheid ‘moslims’ in Nederland gaat tellen, dan valt gewoon iedereen die uit Marokko komt daaronder.’
Dat is volgens de schrijver niet alleen beledigend, het heeft grote gevolgen gehad. ‘Mijn ouders zijn híér geïslamiseerd. De islam speelde vroeger wel een rol, maar voor ze hierheen kwamen, geloofden mijn ouders ook in de Berbergoden, niet alleen in de profeet Mohammed. In Nederland is nooit beleid geweest om de Berbercultuur mogelijk te maken, terwijl er wel ruim baan is gegeven aan de islam uit Egypte en Saoedi-Arabië. Die imams gingen tegen de Berbercultuur in, vertelden in de moskee dat mensen ‘vroeger niet beter wisten’. Vrouwen met traditionele tatoeages die Berbergoden symboliseerden, werd verteld dat ze die weg moesten laten laseren.’ De zorg over het verdwijnen van deze Berbercultuur, leeft volgens Asis sterk onder heel veel Nederlandse Berbers, al heeft de rest van Nederland dat niet door.
Het idee van ‘dé moslimgemeenschap’ is volgens de schrijver dan ook vooral door Nederland gecreëerd. ‘Het leeft op heel veel niveaus. Kijk naar de plannen van de Universiteit Utrecht: om diversiteit te bevorderen, willen ze naast christelijke feestdagen ook islamitische op de kalender zetten. Is het wel eens in ze opgekomen dat er ook niet-religieuze feestdagen zijn!? Het is totale armoede.’ Het eenzijdige beeld heeft tot gevolg dat Asis continu moet breken met een gemeenschap die eigenlijk niet bestaat, behalve dan in de hoofden van anderen. ‘Ik blijf er daarom constant wat van zeggen wanneer ik in zo’n groep gedrukt word.’
De positie van de eenling tegenover de groep is voor hem dan ook het allerbelangrijkste thema van het Vrij Links-manifest, dat hij in mei 2018 samen met filmregisseur Eddy Terstall, actrice Femke Lakerveld en voormalig PvdA-Kamerlid Keklik Yücel publiceerde in de Volkskrant. Het is een beroep op linkse partijen om steviger te gaan staan voor seculiere waarden en voor het individu.
De tekst heeft veel discussie opgeroepen en weerklank gevonden. Asis: ‘Individuen moeten zich uit blijven spreken, dat is krachtiger dan overheidsbeleid. Het individu moet bestaansrecht hebben tegenover de groep. Iedere groep kan zóveel leren van de ervaringen en de geestelijke reis van het individu.’
Update: het paneldebat in De Balie is hieronder te zien
Asis Aynan vertelde zijn verhaal tijdens ‘De Afvallige – over breken met je (geloofs)gemeenschap’, zaterdag 9 maart om 15.30 uur in De Balie, Kleine-Gartmanplantsoen 10 in Amsterdam. Naast Asis spraken ook Jolande Withuis (sociologe, feministe), Fatima El Mourabit (voorzitter Nieuwe Vrijdenkers) en Anita Nanhoe (onderzoeker, auteur, voorzitter Rotterdam Pride). Kijk voor meer informatie op de website van De Balie.
Foto: Friso Spoelstra
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
