Het paradoxale van de canon van de Nederlandse geschiedenis is, dat zo’n canon als functie heeft enige lijn te brengen in ons geschiedenisonderwijs, maar dat hij juist veel belangstelling voor de geschiedenis oproept op het moment dat hij gewijzigd wordt. Dat is nu aan de hand.
De commissie Kennedy stelt een aantal wijzigingen voor, waarvan de meeste erop neer komen dat een man wordt vervangen door een vrouw, want vrouwen waren (en zijn nog) sterk ondervertegenwoordigd. Dat probleem ontstaat, omdat tot nu toe mannen nu eenmaal vaker een belangrijke functie vervulden dan vrouwen. Dat kun je niet met terugwerkende kracht redresseren.
Je kunt wel de vraag stellen waarom sommige periodes of ontwikkelingen aan een historische figuur zijn gekoppeld, en andere niet. In de eerste editie van de canon werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden als venster gepresenteerd, in de tweede Johan van Oldenbarnevelt. Ik heb mij afgevraagd waarom dat laatste niet direct is gebeurd: was men bang voor de toorn van het Oranjehuis? Opname van Van Oldenbarnevelt is heel terecht vanwege diens historische betekenis, maar doet wel het aantal mannen weer met één stijgen. Wanneer men de vensters alleen betrekking had laten hebben op periodes en ontwikkelingen, had het hele probleem van de verhouding tussen mannen en vrouwen zich niet voorgedaan.
Waarom wel de opbouw van de verzorgingsstaat aan één politicus koppelen, en niet de crisistijd, die werd gedomineerd door Colijn? Of de Indonesische vrijheidsstrijd aan Soekarno en de bezettingstijd aan Seyss-Inquart (of zijn baas)? In de eerste uitgave treffen we wel portretten aan van dergelijke negatief gewaardeerd personen, maar de vensters zijn niet naar hun vernoemd. Het is dus niet helemaal duidelijk of het vernoemen van iemand in een venster het historische belang van iemand aangeeft of de waardering die we voor hem of haar hebben.
Het venster over de Bataafs-Franse periode is dan wel weer vernoemd naar Napoleon, waarbij de introductie van de mensenrechten in de beginjaren van de Bataafse Republiek volledig wordt genegeerd. Zeker ook om ons vorstenhuis niet te ontrieven. Ik begreep dat dat niet wordt veranderd. Alexander Gogel zou een waardige representant van de periode zijn. De grondwetsherziening van 1848 had heel goed gekoppeld kunnen worden aan Thorbecke, maar ook dat is niet gebeurd. Bij andere vensters wordt een mannelijke representant vervangen door een vrouw, met nogal geforceerde argumenten. In plaats Floris V komt Jacoba van Beieren, en in plaats van Karel V Maria van Bourgondië. De enige bijdrage van de laatste was de keuze van een huwelijkspartner, maar de commissie vindt dat belangrijker dan het smeden van de Nederlanden tot een staatkundige eenheid door haar kleinzoon. Per saldo maakt dus Der Keerlen God plaats voor Maria de Rijke.
Om het aantal vrouwen op te pompen wordt een skelet van een vrouw uit de prehistorie toegevoegd, die millennia later de naam Treintje heeft gekregen. Humor om te lachen! Maar men heeft dan weer geen venster toegevoegd over de heksenvervolging, een vorm van terreur waar juist vrouwen eeuwen onder geleden hebben.
Zoals in het venster over de eenwording van de Nederlanden Karel V is vervangen door Maria de Rijke, is in het venster over de verzorgingsstaat Willem Drees vervangen wordt door Marga Klompé. Wanneer de commissie erop uit was aandacht voor hun werk te trekken, is dat met deze keuze zeker gelukt. Want Karel V dat zal de mensen een worst zijn, maar met Drees trap je echt mensen op hun hart.
Wat is de betekenis van Drees? Hier en daar kun je horen dat hij de stichter was van de verzorgingsstaat. Dat is te veel eer. Sommige onderdelen van de verzorgingsstaat bestaan al sinds de oprichting van de gilden, andere onderdelen zijn van veel recentere datum, zoals de door Marga Klompé ingediende Algemene Bijstandswet. Het bijzondere van Drees was dat hij in een tijd waarin er aan alles tekort was, met zijn Noodwet een voorziening instelde voor een groep zonder inkomen die wel geld nodig had, de ouderen zonder pensioen. De maatschappelijke betekenis van deze maatregel blijkt er wel uit dat het de enige sociale maatregel was die in de volksmond vernoemd werd naar de initiatiefnemer: het ‘trekken van Drees’.
Daaraan ontleende hij een bekendheid die de PvdA goed van pas kwam bij de Kamerverkiezingen van 1952 en 1956. De PvdA werd toen de grootste hoewel door het geboortecijfer van de katholieken in ons land het kiezerspotentieel van de KVP steeds groter werd. Drees werd echt vereerd, als ‘vadertje Drees’. Misschien was ook hij wel der keerlen god, en maakt dat zijn verwijdering des te navranter. Drees was tien jaar premier (1948-1958) en symboliseerde meer dan wie dan ook de jaren vijftig in Nederland. Het was de wederopbouwperiode waarin na de Duitse bezetting en de strijd om Indonesië Nederland weer opkrabbelde, met groeiende welvaart en volledige werkgelegenheid.
Drees symboliseerde ook de soberheid van die periode, toen een Amerikaanse afgezant Nederland bezocht met het oog op de Marshalhulp kreeg die bij Drees thuis door mevrouw Drees een Mariakaakje gepresenteerd. Wanneer hij het filmjournaal wilde zien in de Cineac, ging hij gewoon in de rij staan en weigerde hij een voorkeursbehandeling door de directie.
Mensen zaten niet achter de televisie (waar Drees ook weinig voor gevoeld had) maar volgden op grote schaal avondcursussen. Er werden meer studiebeurzen verstrekt en het collegegeld ging omlaag, waardoor nieuwe groepen toegang kregen tot de universiteit.
Er werden toen nog veel politieke functies vervuld door mensen zonder academische opleiding, en Drees was een van hen. Je kunt zeggen dat de Partij van de Arbeid uit die tijd nu niet meer bestaat, en het opzeggen van Drees’ lidmaatschap in 1971 symboliseert dat ook.
Nu zijn voor de positie van Drees in de canon de sores van de PvdA betrekkelijk irrelevant. Zijn tienjarig premierschap, zijn soberheid en zijn algemene waardering maken hem tot een symbool voor de wederopbouwperiode. Dat wil niet zeggen dat Marga Klompé niet moet worden opgenomen. Zij onderscheidt zich van Jacoba van Beieren en Maria de Rijke dat zij op eigen kracht een aanzienlijke functie heeft bereikt, en niet door haar afstamming.
Maar ik zou dat niet doen vanwege de Algemene Bijstandswet, maar omdat zij de eerste vrouwelijke minister was, en daarmee de opmars van vrouwen in de politiek symboliseert, die nog steeds niet is beëindigd. Maar je moet dan niet tegelijkertijd Drees maken tot een symbool van degenen die bij positieve discriminatie aan het kortste eind trekken.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
