Het is de afgelopen decennia een van de meest prangende vragen gebleken en zal dit de komende decennia nog wel blijven: wat te doen met Europa? Deze vraag wordt niet beantwoord door simpelweg voor of tegen de Europese Unie te zijn. De vervolgvraag loert immers om de hoek: hoe moet dat er dan uit komen te zien? En op wat voor visie is dat gebaseerd? We kunnen ons afvragen wat een vrijzinnige en linkse visie op Europa zou zijn, en of een links dat zich vrij probeert te vechten van identiteitspolitiek, zich überhaupt met iets als een Europese identiteit bezig moet houden. Die laatste vraag wil ik met een volmondig ja beantwoorden.
Linkse afkeer van Europa
Dat ligt niet per se voor de hand: historisch gezien heeft links weliswaar een internationaal karakter, maar dat had meer een mondiaal perspectief dan een Europees perspectief. Europa, als centrum van het kapitalisme en kolonialisme, was daarbij eerder de vijand dan een noemer waaronder links zich wilde scharen.
Nog steeds heeft een groot deel van links een afkeer van zowel Europa als de Europese Unie. ‘Europa’ is een identiteit met een verleden dat voor menig progressief hart problematisch is. De Europese Unie wordt gezien als ondemocratisch; bureaucratisch op z’n best, ronduit neoliberaal op z’n slechtst. Toch zijn dit realiteiten waar links iets moet. Een eeuwige besluiteloosheid is hierbij funest en laat het initiatief aan anderen. Zie Jeremy Corbyn’s Labour in het Verenigd Koninkrijk.
Grenzeloze broeikassen, grenzeloos beleid
De Europese Unie is verre van ideaal, maar biedt ook mogelijkheden. De grootste problemen waar we mee geconfronteerd worden, zoals het klimaat, migratie en economische ongelijkheid, zijn niet alleen op nationaal niveau op te lossen. Een heropleving van links door te flirten met nationalisme naar Deens voorbeeld, is niet toekomstbestendig. Althans, niet zonder verder dan de eigen grenzen te kijken.
Het is inmiddels een cliché, maar broeikasgassen houden zich niet aan nationale grenzen en hard optreden aan de grens tegen ongewenste migratie verplaatst problemen slechts naar buurlanden. Bij dergelijke zaken is beleid op Europees niveau gewenst. Júist beleid dat op nationaal niveau impopulair kan zijn en waar nationale politici zich om electorale redenen liever niet aan wagen.
Dergelijk Europees beleid kan niet functioneren zonder een gedeelde Europese identiteit. Wanneer de gaskraan in Groningen dicht moet vanwege de schade die het in Groningen aanricht, dan snapt de rest van Nederland dat. We accepteren het, ondanks de economische schade. We zijn immers één land en het besluit ligt bij ónze vertegenwoordigers en bestuurders.
Net zo goed snapt iedereen dat belastingontduiking door internationals kwalijk is. Maar zolang het ons iets oplevert, ongeacht de schade elders, doen we er bar weinig aan. Verandering komt pas echt op gang wanneer blijkt dat het onze portemonnee geen goed doet. Maatregelen waar ‘wij’ geen directe baat bij hebben – zeker als ze opgelegd worden door een Brussel dat ver van ons af staat – zijn moeilijk te accepteren.
Eurosceptische eurofiel
Naar verluidt zei Jean Monnet, een van de grondleggers van wat de Europese Unie zou worden, dat als hij het opnieuw kon doen, hij met een breed gedragen Europese cultuur zou beginnen. Dit is ook doorgedrongen bij de Europese Commissie, die inmiddels een commissaris voor het Beschermen van de Europese Manier van Leven heeft. Je kan je afvragen of dergelijke staaltjes cultural engineering succes kunnen hebben als het democratische gehalte van de Europese Unie schandalig achterblijft.
Tekenend is de schertsvertoning afgelopen jaar met de Spitzenkandidaten: een minimum aan democratische vernieuwing werd overboord gegooid zodra de uitkomst de Europese leiders niet beviel. Zelfs de meest extreme eurofiel wordt er eurosceptisch van.
Over het Europese politieke stelsel zal ik het verder niet hebben. Fundamenteler is het vraagstuk omtrent Europese cultuur en identiteit, zoals ook Monnet uiteindelijk inzag. Hierop kom ik terug in deel 2 van dit artikel.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
