‘Christenen heb je in verschillende soorten; katholieken, protestanten, agnosten, atheïsten. Allemaal, op hun manier, volgelingen van Jezus.’
Het was een opmerkelijke tweet van Thierry Baudet, in september 2016. Atheïsten, mensen die niet in een God geloven, zijn volgelingen van Jezus? Pardon!? Maar de Forum voor Democratie-voorman meent deze uitspraak heel serieus, zo bevestigde hij onlangs nog.
Wat bedoelt Baudet er eigenlijk mee? Wat zegt dit over zijn wereldbeeld? En wat is er precies mis mee?
‘Cultuurchristen’
In Tijs van den Brinks televisieprogramma De tafel van Tijs omschrijft Baudet zichzelf in februari 2017 als een ‘agnostische cultuurchristen’. Hij is te gast in het programma om te pleiten voor een herwaardering van het christendom. Alle scholen zouden dat volgens hem moeten onderwijzen; niet omdat we moeten geloven dat het verhaal van Jezus als de zoon van God ‘letterlijk waar’ is, maar omdat ‘christelijke waarden’ als gewetensvrijheid en vrijheid van meningsuiting op de tocht zouden komen te staan, als we ons niet meer bewust zijn van onze christelijke wortels.
De ‘wederopstandingsgedachte’ van het christendom – gesymboliseerd in de wederopstanding van Jezus – is volgens de politicus essentieel voor onze cultuur, zo vertelt hij Tijs van den Brink. Hij doelt hiermee op de Renaissance: de periode in de Europese geschiedenis die ongeveer tussen de veertiende en zeventiende eeuw plaatsvond. Er vond toen een herwaardering plaats van de Griekse en Romeinse filosofie en mythologie en de mens kwam centraal te staan in plaats van God; het was het begin van het ‘humanisme’, het begin van het moderne westen.
Baudet plaatst het ‘westerse’ christendom daarmee lijnrecht tegenover de islam, dat volgens hem, vol zelfvertrouwen, volstrekt andere waarden uitdraagt. Door weer te verbinden met onze ‘eigen’ christelijke waarden, zo is het idee, staan we sterker tegen deze bedreiging van ‘onze’ cultuur.
Nuttige fictie?
Baudet lijkt hiermee net zo met de geschiedenis om te gaan als met het verhaal van Jezus: het hoeft blijkbaar niet letterlijk waar te zijn. Het is namelijk een volkomen onhoudbare claim om te doen alsof waarden als vrijheid van meningsuiting en gewetensvrijheid ‘christelijke waarden’ zijn.
Dat zou al duidelijk moeten zijn omdat op basis van ‘christelijke waarden’ eeuwenlang mensen zijn vervolgd voor hun meningen. Onze vrijheid is keihard bevochten óp het christendom, niet door het christendom aan ons geschonken. Maar ook zijn er door de eeuwen heen, in alle culturen, overal ter wereld, mensen die deze waarden aanhangen of hebben aangehangen. Journalist Timothy Garton Ash, initiatiefnemer van freespeechdebate.com, wijst bijvoorbeeld op een uitspraak van de Chinese hertog Zhao, die al in de vierde eeuw voor Christus aan zijn koning vertelde: ‘Het blokkeren van de monden van mensen is erger dan het blokkeren van een rivier.’
En ook de Renaissance vond eerder óndanks het christendom plaats dan dat het er echt iets aan te danken had. Het was eerder die hardnekkige menselijke neiging om maar aan de Griekse en Romeinse cultuur vast te houden – denk bijvoorbeeld aan de namen van hemellichamen, zoals Mars, Venus en Jupiter – die er uiteindelijk toe heeft gedwongen om er in de christelijke cultuur wat ruimte voor te maken.
Leentjebuur
Dat dit is uitgemond de Renaissance kun je met een beetje goede wil alsnog de verdienste van het christendom noemen. Maar deze beweging kreeg voor een groot deel de wind mee omdat veel van de Griekse teksten die in Europa verloren waren gegaan, er weer terugkwamen via …
… de islamitische wereld.
In de achtste eeuw na christus was in het islamitische kalifaat van de Abbasiden namelijk een grootschalig project aan de gang om Griekse filosofie en wetenschap in het Arabisch te vertalen. Syrische christenen die het Grieks nog machtig waren, werden gesponsord door de kalief om de teksten toegankelijk te maken voor de Arabische wereld. Dit project maakte het mogelijk om daarna in het westen, waar men het Grieks niet meer zo machtig was, de werken weer terug te vertalen.
Overigens hebben we destijds wel meer leentjebuur gespeeld bij de islamitische wereld, zoals het inruilen van Romeinse cijfers voor Arabische – inclusief het concept ‘nul’, een concept dat de wetenschap behoorlijk vooruit heeft geholpen.
Kwalijke nonsens
Nu is dat net zo min de verdienste van de islam als van het christendom. De hele geschiedenis is één grote mengelmoes van het uitwisselen en overnemen van ideeën van andere culturen – het Arabische getalsysteem was immers ook weer overgenomen van de Indiërs.
Culturen worden namelijk vormgegeven door mensen. En net zoals mensen, hebben die culturen hun goede en slechte kanten; aspecten die we liever kwijt dan rijk zijn en aspecten die we graag bewaren. En omdat mensen ze vormgeven, zijn culturen inconsistent, rommelig, incompleet en altijd in beweging. Kijk maar naar Baudet zelf: Romeinse mythologie als de uil van Minerva, Germaanse symboliek als het ‘boreale’ Europa – en dat dan gemengd met het christendom, een religie die oorspronkelijk is geïmporteerd uit het middenoosten?
Is dat allegaartje echt dé cultuur van het polderrijke Nederland?
Nee, door het te hebben over ‘christelijke waarden’ wordt er een sprookje gefabriceerd dat ‘ons’ uniek maakt, superieur aan ‘de ander’ – en dan vooral aan ‘de moslim’, oftewel de ‘barbaar’. En dat sprookje is kwalijke nonsens. Baudet negeert zo volkomen ál die mensen uit andere culturen die níéts met het christendom te maken hebben, maar die dapper uit eigen beweging strijden voor de vrijheden die hij als ‘christelijk’ ziet.
De vrijheid om niet of om anders te geloven, bijvoorbeeld. Het is niet alleen beledigend om te doen alsof wíj die vrijheid aan het christendom te danken hebben, het is verraad. Verraad aan de vrijdenkers in de Europese geschiedenis die deze vrijheid duur hebben bevochten. Verraad aan de vrijdenkers in andere culturen – waaronder moslims! – die ook nu nog een dure prijs betalen voor het bevechten van die vrijheid. En dat is niet alleen verraad van Thierry, maar ook van zijn partijgenoot Paul Cliteur, die zich als voormalig voorzitter van het Humanistisch Verbond altijd hard heeft gemaakt voor die vrijdenkers, maar ze nu keihard in het gezicht spuugt door achter deze sprookjes aan te lopen.
Het is een judasstreek, om maar eens een christelijke metafoor te gebruiken – al had ik ook prima een metafoor uit een andere cultuur kunnen nemen.
De waarden van onze cultuur die bescherming verdienen, zoals vrijheid van meningsuiting, gewetensvrijheid, gelijkwaardigheid van mensen ondanks geslacht, seksuele voorkeur of etniciteit, zijn die bescherming waard omdat ze ten goede komen aan mensen, niet aan vermeende opperwezens. Ze zijn belangrijk omdat ze ons in staat stellen aan elkaar te vertellen wát we waardevol vinden; omdat ze ons in staat stellen het beste uit onszelf en uit elkaar te halen. Omdat we deze waarden in het westen zoveel mogelijk institutionaliseren, maakt dat ons succesvoller én gelukkiger dan menig andere samenleving. Niet omdat we beter zijn, maar omdat mensen simpelweg het best gedijen bij die waarden.
Een sprookje fabriceren dat anderen buitensluit, staat daar haaks op. We hóéven helemaal niets te geloven dat ‘niet letterlijk waar is’ om deze vrijheden te beschermen. Ze zijn op zichzelf al waardevol genoeg. Want onze vrijheden bestaan écht en ze werken ze nog ook. Ze werken, omdat het ménselijke waarden zijn.
Als atheïst volg ik dus zeker niet Jezus, beste Thierry en Paul. Ik volg de menselijke vrijheid.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
