Een beweging die populistisch-rechts overal in Europa gaat ondersteunen om zo een revolutie te ontketenen. Dat is, als het aan Steve Bannon ligt, de toekomst van Europa. De voormalige strateeg van Donald Trump wil dit met zijn organisatie The Movement voor elkaar gaan krijgen. Hoe serieus moeten Bannon en zijn rechts-nationalistische, anti-seculiere plannen genomen worden?
‘Zij gaan naar de kerk, nietwaar? Doen ze niet wat de normale burgers van dit geweldige land eeuwenlang hebben gedaan?’ Steve Bannon is te gast in de studio van radiostation LBC – een afkorting van Leading Britain’s Conversation. Presentator Nigel Farage, voormalig UKIP-leider en aanjager van Brexit, heeft als een van vele prominente Britten een eigen show op het station. Luisteraars kunnen tijdens de uitzending bellen en met de presentator of een gast in discussie gaan. Dat is bijzonder volgens Farage, want op een zondag vol praatprogramma’s op de radio zijn het in de ‘Londense mediabubbel’ alleen politici en journalisten die met elkaar in gesprek gaan.
Maar dat het publiek normaal gesproken niet aan het woord komt, is logisch volgens Bannon. Die zitten op zondag in de kerk. Of ze zouden daar horen te zitten.
Farage is lang niet de enige populist die Bannon op bezoek krijgt. The Daily Beast schrijft dat de Amerikaan een populistische, nationalistische revolutie in Europa in gang wil zetten. Met het samenwerkingsverband The Movement wil hij rechts-populistische partijen volgend jaar tijdens de verkiezingen voor het Europese parlement aan een zege helpen. The Movement moet een kenniscentrum worden dat opiniepeilingen en onderzoek uit gaat voeren, dat data-targeting inzet om kiezers mee te benaderen en dat adviseert bij het uitdragen van politieke boodschappen.
Europese rechts-populistische partijen en politici, zoals het Front National van Marine Le Pen, de Hongaarse premier Viktor Orbán, de Italiaan Matteo Salvini van Lega Nord – die onlangs aankondigde duizenden Roma uit te willen zetten -, Filip Dewinter van het Vlaams Belang en, in ons eigen land, Geert Wilders, zijn allemaal met Bannon in gesprek. Volgens The Daily Beast wil de strateeg met een populistisch samenwerkingsverband een derde van het Europese Parlement veroveren, om daarmee ook zelf ‘gigantische macht binnen de populistische beweging’ te verkrijgen.
‘Joods-christelijke waarden’
De opmerking dat Britten in de kerk horen te zitten, is veelzeggend over het wereldbeeld van Bannon. Dat is namelijk sterk anti-seculier. Tijdens een speech op een conferentie in het Vaticaan in 2014, gepubliceerd door BuzzFeed, vertelt Bannon dat de grote crisis van het Westen het verlies van ‘joods-christelijke waarden’ is. De verschrikkingen van de twintigste eeuw, te beginnen met de Eerste Wereldoorlog, komen in zijn ogen neer op een strijd tussen ‘het joods-christelijke Westen en atheïsten’. Het joods-christelijke geloof, stelt Bannon, is essentieel voor de Westerse voorspoed geweest.
Dat heeft volgens hem direct met het kapitalisme te maken. Bannon maakt onderscheid tussen een ‘verlicht’ joods-christelijk kapitalisme, een ‘door de staat gesponsord kapitalisme’ naar Russisch en Chinees voorbeeld, waarbij slechts een kleine elite rijk wordt, en het kapitalisme volgens libertaire principes, waarbij het eigenlijk ieder voor zich is onder het mom van ‘persoonlijke vrijheid’. De laatste twee zijn volgens Bannon schadelijk, omdat mensen daarin als ‘goederen’ worden beschouwd. Het is goddeloos kapitalisme en dat is, zegt hij, het gevolg van secularisatie. Om deze crisis het hoofd te bieden en op de juiste manier kapitalisme te bedrijven, is volgens hem een terugkeer naar de joods-christelijke waarden noodzakelijk.
Oorlog tegen de islam
Want er is volgens Bannon nog een gevaar: een globale oorlog tegen het ‘jihadistisch islamitisch fascisme’. Om dit te bestrijden, is een grote internationale coalitie nodig. Door terug te keren naar een ‘goddelijk’ kapitalisme is er weer werkelijke rijkdom te creëren, zodat het Westen weerbaar wordt binnen deze globale oorlog. Hiervoor is volgens hem ook een sterke nationale identiteit nodig, wat de Europese Unie tot een sta-in-de-weg maakt. Als zelfverklaard nationalist is hij dan ook een groot voorstander van aparte natiestaten.
Dat heeft niets met racisme te maken, volgens Bannon. Hij zegt geen voorstander van een etnostaat te zijn en hij denkt dat het goddelijke kapitalisme ook de racistische elementen binnen de populistische partijen zal stoppen. Aldus zijn theorie. Dat het kolonialisme en de slavernij met de Bijbel in de hand werden gelegitimeerd – een schoolvoorbeeld van ‘goddelijk kapitalisme’ – en hij zelf over moslimimmigranten zegt dat ze, in tegenstelling tot westerlingen, ‘geen duizenden jaren democratie in hun DNA hebben’, doet anders vermoeden.
De ideeën van Bannon zijn een nachtmerrie voor iedereen die universele mensenrechten belangrijk vindt. Als hij zijn zin krijgt, wordt overal in Europa populistisch, nationalistisch rechts sterker, wordt de Europese Unie opgebroken en worden seculiere verworvenheden opgegeven ten gunste van ‘joods-christelijke’ privileges – op dezelfde manier waarop Trump de scheiding tussen kerk en staat aan het opheffen is, met uitsluiting van moslims en anderen die niet ‘joods-christelijk’ zijn als gevolg. Daarnaast is zijn analyse dat joods-christelijke waarden tot voorspoed leiden, overduidelijk onzin; er zijn heel goede redenen om aan te nemen dat juist secularisatie tot voorspoed leidt.
Weerbaar?
Het is natuurlijk de vraag hoe kansrijk Bannons beweging is. Nationalistisch-rechtse partijen staan er niet om bekend goed internationaal samen te werken; daarvoor zijn de eigen belangen en dogma’s toch vaak te sterk aanwezig. Ook Bannon zelf is niet iemand die makkelijk in de omgang is – hij en Trump zijn met ruzie uit elkaar gegaan; Breitbart, de rechtse nieuwswebsite die hij bestierde, heeft hem de laan uitgestuurd en ook Farage had in de radiostudio moeite Bannon in bedwang te houden, toen die tekeer ging over de veroordeling van anti-islam-activist Tommy Robinson en daarbij de eveneens aanwezige journalist Theo Usherwood, die enkele kritische vragen stelde, uitmaakte voor ‘just another fucking elite’.
Toch is het voor links onverstandig om te vertrouwen op de zwakte van de tegenstander en niet een duidelijk tegengeluid uit te dragen. Het rechts-populisme is al jaren een stevige factor in de Europese en Amerikaanse politiek, waarbij overwinningen als Brexit en de verkiezing van Donald Trump duidelijk maken dat er van een retour absoluut nog geen sprake is.
In het algemeen is links de afgelopen jaren weinig weerbaar geweest tegen de geluiden van populistisch-rechts. Hoewel mensen als Bannon zich duidelijk anti-seculier opstellen – denk ook aan de claims over de ‘joods-christelijke waarden’ van onze eigen politici – lijkt er weinig animo te zijn voor een zelfverzekerde, stevige verdediging van het secularisme. Te vaak wordt dat als ‘wit’ en ‘elitair’, ‘exclusief’, of zelf als ‘nationalistisch rechts’ weggezet. Dat is koren op de molen van iemand als Bannon, zo blijkt uit zijn beschouwing van Trumps verkiezingsoverwinning: ‘Hoe langer ze over identiteitspolitiek praten, hoe meer ik ze heb. Ik wil dat ze de hele dag over racisme praten. Als links zich op ras en identiteit richt en wij gaan voor economisch nationalisme, kunnen we de Democraten verpletteren.’
Natuurlijk is het zaak waakzaam te blijven dat er geen nep-secularisme opgetuigd wordt als schaamlap voor racisme. Natuurlijk is het belangrijk om de grondrechten van minderheden te verdedigen. Maar het wantrouwen moet niet zodanig de boventoon gaan voeren, dat uit het oog verloren wordt dat het secularisme altijd verdediging nodig heeft tegen theocratische impulsen. Want een samenleving die werkelijk religieus neutraal is – dus niet het schijnsecularisme dat een ‘superieure’ Westerse identiteit probeert te promoten – is de enige garantie om in vrijheid een godsdienst wel of niet te kunnen belijden, of je nu jood, christen, moslim of atheïst bent. Als het secularisme wordt afgebroken, dan staan de rechten op de tocht van élke minderheid die niet past binnen een specifieke theocratische visie.
Het is dus te hopen dat links vol zelfvertrouwen met een ijzersterk en consistent seculier verhaal komt. Dat is namelijk hard nodig. Wie beschermt anders het secularisme tegen Steve Bannon?
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
