Wie Socrates vroeg tot welke nationaliteit hij behoorde, kreeg niet als antwoord: ‘Ik ben een Athener’, maar ‘Ik ben een burger der wereld.’ Kon Socrates zelf bepalen welke nationaliteit hij wilde bezitten? Ik zou het niet weten. Wat ik wel weet is dat velen, anno 2019, dit niet kunnen.
Het hebben van een dubbele nationaliteit is geen eigen keuze, zoals vaak gedacht wordt. Diegenen die constant roepen dat men afstand zou moeten doen van de Marokkaanse nationaliteit, ‘omdat je Nederlander bent’, hebben geen flauw idee over het feit dat sommigen dat juist graag zouden willen. Maar niet kunnen.
In Nederland is het hebben van een dubbele nationaliteit eigenlijk een uitzondering. Wie Nederlander wordt, moet in principe zijn of haar oude nationaliteit opgeven. Maar als een van je ouders ook nog een andere nationaliteit bezit, krijg je er als pasgeborene automatisch twee mee. Dit geldt voor nagenoeg bijna alle Turkse en Marokkaanse Nederlanders. Al stond je wieg in Sint Anna ter Muiden, Valkenburg of Stadskanaal – je wordt als Turk of als Marokkaan geboren. Die nationaliteit van het land van herkomst van je ouders, daar kies je niet voor. Die krijg je en je komt er niet vanaf. Zelfs als je ouders je geboorte niet hebben aangegeven bij de burgerlijke stand in het land van herkomst.
Een groep van Nederlandse Marokkanen, met verschillende achtergronden, wil af van die verplichte Marokkaanse nationaliteit en roept de Nederlandse overheid en samenleving vandaag in een manifest op hen daarbij te steunen. In het manifest, dat naar alle fracties van de Tweede Kamer is verstuurd, staat dat zij niet vrijwillig voor deze Marokkaanse nationaliteit hebben gekozen, maar dat dit hen wordt opgedrongen en dat zij dit niet stop kunnen zetten. Volgens hen is dit ‘onlosmakelijk verbonden met angst en onvrijheid’.
Die angst en onvrijheid komen niet uit de lucht vallen. Marokko heeft sinds de jaren zeventig een scala aan overheidsinstituties in het leven geroepen om Marokkanen in Nederland te bespioneren, te intimideren, te verleiden, te rekruteren, te corrumperen.
‘Marokkanen in Nederland moeten zich niet met politiek in het vaderland bemoeien.’ Met deze boodschap introduceerde de Marokkaanse consul in 1974 de oprichting van de Amicales in Utrecht. Om controle te houden over de uitgeweken gemeenschappen zette Rabat in verschillende Europese landen informele netwerken van informanten op. Ze werden bekend onder de naam ‘Amicales’; de ‘vrienden van Marokko’. Nu, ruim veertig jaar later, wordt de term Amicales nauwelijks meer in de mond genomen. Deze organisatie is al een tijdje opgedoekt en bestaat niet meer, maar inmiddels werd de Adviesraad voor Marokkaanse migranten, de CCME, in het leven geroepen. De Raad is in december 2007 door een decreet van de Marokkaanse Koning opgericht en is belast met het toezicht op en de evaluatie van het overheidsbeleid van het Koninkrijk ten opzichte van zijn onderdanen. In 2017 schreef ik hier uitgebreid over in Elsevier.
Tegelijkertijd wordt ook gretig gebruik gemaakt van religie. Via moskeeën en verenigingen in Nederland is de Marokkaanse lange arm nog steeds zichtbaar binnen de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap. Getuige bijvoorbeeld de aanwezigheid van de Marokkaanse consul bij de opening van een nieuwe moskee in Bergen op Zoom, dit weekend. En vergeet niet de talloze ambassadefeestjes, gesponsorde evenementen, prijsuitreikingen, iftars, betaalde snoepreisjes naar Marokko of het alles uit de kast trekken om jonge voetbaltalenten over te halen om niet voor Oranje te kiezen.
Maar er is nu iets gaande wat voorheen bijna voor onmogelijk gehouden werd. Er wordt namelijk openlijk kritiek geuit op die bemoeienis uit Rabat én op die verplichte Marokkaanse nationaliteit. Deze bijzondere ontwikkeling was al gaande maar steeds meer mensen durfden die kritiek te uiten nadat een maand geleden een groep Riffijnse politieke gevangenen, waaronder de leider van de volksbeweging Hirak, Nasser Zefzafi, in een uitgebreide brief afstand deden van de Marokkaanse nationaliteit.
De afgelopen weken volgden ook meerdere Nederlandse Marokkanen het voorbeeld van de politieke gevangenen. Zo leverde laatst een groepje van vijf hun Marokkaanse paspoorten in bij het consulaat in Utrecht en op social media is te zien hoe individuen het groene papiertje verscheuren of bij het vuil zetten.
Wat drijft deze mensen? Waarom proberen ze van een nationaliteit af te komen, ondanks de wetenschap dat dit onmogelijk is? De Nederlandse overheid is immers duidelijk in deze: ‘Het is een Marokkaans probleem, Nederland kan dat niet oplossen.’
Ik sprak met één van de initiatiefnemers van het manifest om hier een antwoord op te krijgen. Het idee dat het geen Nederlands probleem zou zijn, vinden de initiatiefnemers onzin. ‘De Nederlandse overheid is nu echt aan zet. Hoe komt het Nederland haar deuren wagenwijd openhoudt voor Marokkaanse beïnvloeding en zelfs voor spionage? Want dat is precies wat er gaande is. En ga me niet vertellen dat het onmogelijk is om van een nationaliteit af te komen. In de Nederlandse wet staat duidelijk dat bij een dubbele nationaliteit, je verplicht bent om er alles aan te doen om die andere te laten vallen. Deze kwestie is ook nooit echt uitgerold. Er is nooit enige druk gezet op Marokko om dit op te lossen. Rita Verdonk probeerde het ooit maar werd ook teruggefloten.’
Je vraagt je dan af wat voor belang Nederland heeft bij het behoud van twee nationaliteiten. Dat is ook wat de initiatiefnemers zich afvragen: ‘Wat is ons Nederlanderschap dan waard? Wanneer de Marokkaanse wet boven die van de Nederlandse wordt gelegd? Wetten worden gemaakt, aangepast of geschrapt. Meestal gebeurt dit onder politieke en/of publieke druk. Die publieke druk is er. Nu is de politiek aan zet.’
Dit onderwerp zal de komende tijd nog veelvuldig besproken worden. Vanavond in ieder geval tijdens het debat in de Balie, waar de bemoeienis uit Rabat haarfijn uitgelegd wordt en ervaringen met die verplichte nationaliteit besproken zullen worden. Dit onderwerp is namelijk té belangrijk om het aan de diplomatieke sfeer en de achterkamertjes over te laten.
Beeld: FotoRieth
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
