Begin maart kwam de Keuringsdienst van Waarde met onthullende televisie. Het programma was in de wereld der antiaanbakpannen gedoken. En wat bleek? Deze pannen zijn funest voor het milieu en de gezondheid. Slotsom: teflonpannen zijn milieuonvriendelijk en dienen bij de eerste kras te worden weggegooid. Demissionair premier Mark Rutte is een politieke antiaanbakpan. De buitenlandse pers noemt hem steevast, cynisch, ‘Teflon Mark’. Want geen enkel schandaal leek invloed te hebben op zijn statuur als minister-president. Tot vorige week. Zo kopte Belgische dagblad De Tijd: ‘De diepe kras in Teflon Mark’. Selectieve verontwaardiging aangaande Omtzigtgate was bijna de apotheose van circus Rutte. Die woede is terecht, doch te laat. Het is namelijk al járen tijd voor ingrijpen.
Wat er ook gebeurde, om welke affaire het ook ging, Teflon Mark deed zijn naam eer aan. Hij wist zich telkens uit de penarie te redden en zijn kerfstok schoon te vegen, als een teflonlaag waar centimeters dikke drab zonder slag of stoot vanaf wordt gespoeld. Een decennium lang wist hij brandjes te blussen en zijn geloofwaardigheid te behouden. Belastende smurrie deed hem niets en tastte juist anderen aan – zoals de PvdA. Zo kregen de sociaaldemocraten de schuld van neoliberale afbraakpolitiek gedurende kabinet Rutte II en nam de arbeiderspartij als enige verantwoordelijkheid voor de toeslagenaffaire. Lodewijk Asscher trad af vanwege zijn rol in het schandaal. Hij verliet aangeslagen, door de achterdeur, de landelijke politiek. Mark Rutte liet symbolisch zijn kabinet vallen om daarna ‘gewoon’ weer de grootste partij van Nederland te worden.
Ruttes teflonlaag is al jaren bekrast. Deze schade wist hij vakkundig te verhullen. Wat er ook gebeurde; of hij nu samen met Stef Blok de huizenmarkt flexibiliseerde of met Eric Wiebes Groningse aardbevingsslachtoffers op kafkaëske wijze liet lijden, het wanbeleid had geen effect op hem. De bipolaire aanpak van de coronacrisis, de Teevendeal, de invoering van het leenstelsel, memo’s over de dividendbelasting, het ontmantelen van de verzorgingsstaat, het zwalkende stikstofbeleid of de flexibilisering van de arbeidsmarkt – Rutte stond niet ter discussie. Tel daar bestuursculturele fenomenen als de Rutte-doctrine bij op, het dedain waarmee het klimaatprobleem wordt weggezet, de exponentiële stijging van het aantal daklozen sinds 2009 en het feit dat de VVD zich in 2021 comfortabel voelde om een verkiezingsprogramma te presenteren waarin de (inkomens)ongelijkheid stijgt; de pan had allang naar het grofvuil gemoeten.
Het waren pas de woorden ‘Positie Omtzigt: functie elders’ die Rutte nagenoeg fataal werden. Hij dacht hardop na hoe hij een kritisch Kamerlid kon kaltstellen en kreeg eerder dan de Tweede Kamer essentiële informatie doorgespeeld. Zijn bron weigerde hij, conform de Rutte-doctrine, op te geven. De Kamer en de burger waren furieus. Een motie van afkeuring werd breed gesteund en in peilingen van Maurice de Hond maakte de VVD een duikvlucht. De ChristenUnie en SP willen niet in een kabinet met premier Mark Rutte en een motie van wantrouwen werd bijna aangenomen. Even zag de Kamer Rutte voor wat hij daadwerkelijk is: de bekraste teflonpan van een bijstandsgezin, al jaren te arm om een nieuwe aan te schaffen. Multinationals en bedrijven floreerden onder het VVD-beleid, terwijl lage inkomens en minima erop achteruitgingen.
Toch zullen we nog vier jaar aan Rutte vastzitten. Want zonder hem doorgaan betekent politieke suïcide voor de VVD. Mark Rutte ís de VVD. De regenteske partij heeft geen plan na Teflon Mark, omdat hij tegen alles bestand leek. Kroonprinsen zoals Klaas Dijkhoff vertrokken vanwege gebrek aan kansen en nu de tijd daar is heeft de partij geen alternatief. Het zal de kabinetsformatie bemoeilijken. Gesprekken tussen de lijsttrekkers en informateur Tjeenk Willink gaan aldoor over vertrouwen en een nieuwe bestuurscultuur. Onder een charlatan als Mark Rutte zal die niet veranderen. De beste man verdedigde zijn handelen met het argument dat hij naar beste eer en geweten heeft gelogen. Machtspartijen D66 en CDA houden de kabinetsdeur op een kier, net als JA21, de PvdA en GroenLinks. Beschadiging wordt niet meer versluierd, de teflonlaag is officieel stuk. Bij Keuringsdienst van Waarde weten ze wat dat betekent, hopelijk in Den Haag ook.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
