De verkiezingen van 20 maart voor de Provinciale Staten draaiden, zoals alle verkiezingen, om geld en macht. Koopkracht, immigratie, de kosten van de klimaattransitie en de machtspositie van Rutte-3. Politiek komt neer op het verdelen van de koek. Gezien de menselijke natuur voert het verstand daarbij zelden de boventoon. Politiek is daarom vooral emotie: hoop, groepsgevoel, verlangen naar saamhorigheid. Maar ook gevoelens van uitsluiting, angst en boosheid kunnen de uitslag van verkiezingen bepalen. De Volkskrant gaf een mooie bloemlezing van emotionele reacties op de manier waarop het klimaatbeleid tot stand kwam -verpersoonlijkt door het door velen als arrogant en regentesk ervaren publieke optreden van VVD’er Ed Nijpels: ‘Te duur.’ ‘De gewone man wordt weer gepakt.’ ‘Straks mogen we niet meer vliegen.’ ‘Nederland wil het braafste jongetje van de klas zijn.’ De emotionele discussies over het klimaatbeleid hebben het Forum voor Democratie meer stemmen opgeleverd dan de exacte inhoud van het klimaatakkoord van Rutte-3.
Eén van de drijvende krachten achter de opmars van het FvD is de angst – of de daadwerkelijke ervaring – onder delen van de middenklasse om status en inkomen te verliezen. In 2015 schreef de Volkskrant al: ‘de middenklasse dreigt te verdwijnen’. Het is niet zo gek dat burgers die minder bestaanszekerheid ervaren – of er voor vrezen – politiek op drift raken. ‘Populisme’ komt volgens de Amerikaanse socioloog Martin Lipset altijd voort uit de middenklasse. Als bij burgers het gevoel ontstaat dat ze door de regeringspartijen via klimaatbeleid en immigratie zonder inspraak op kosten worden gejaagd, heeft dat gevolgen bij de stembus. Omdat het FvD niet bij de politieke incrowd hoort kunnen ze deze emoties als geen ander instrumentaliseren en als wapens inzetten. Lijsttrekker Thierry Baudet is zelf iemand die net buiten de boot valt, niet is toegelaten tot de heersende klasse en op zoete wraak zint. Exact zoals bij Pim Fortuyn het geval was, die ook boosheid en frustratie onder zijn kiezers wist aan te spreken.
Lijsttrekker Jesse Klaver van GroenLinks stond op de verkiezingsavond beteuterd op het podium, wetende dat Baudet de overwinning van hem had afgesnoept. Het momentum van Klaver – die de afgelopen twee jaar de kijkbuis domineerde – was opeens verdwenen. De overwinningstoespraak viel volledig in duigen. Op dat soort momenten van de waarheid – staande op zo’n podium – bieden Wijnand Duyvendak en Paul Rosenmöller aan hun protegé evenveel beschutting als een kartonnen doos aan een dakloze in de regen.
Politici zijn marketingconcepten geworden. Het FvD draait om de personages Thierry Baudet en Theo Hiddema. Voorzitter Henk Otten zei niet voor niets over het FvD: we zijn ‘eigenlijk een mediabedrijf’. Maar het FvD is beslist een doeltreffend marketingconcept. De aanhangers kunnen voelen dat ze ergens bij horen, ergens waar ze gehoord worden. Ook Jesse Klaver is een marketingconcept, een profeet die het ‘goede gevoel’ over het redden van de planeet uitdraagt, maar hij blijft te veel een lege huls. Nog erger is het gesteld met de VVD, waarbinnen volgens ex-VVD kamerlid Ybeltje Berckmoes ‘voorlichters meer macht hebben dan Kamerleden’ en Klaas Dijkhoff de toon zet door te proberen het klimaatbeleid aan te achterban te verkopen met infantiele filmpjes op sociale media. De VVD fungeert als belangenbehartiger van een paar grote bedrijven. De traditionele achterban van kiezers uit middenklasse, waaronder veel middelgrote en kleinere zelfstandige ondernemers, wordt door de partijtop benadeeld en loopt daarom deels over naar het FvD.
De stemmenwinst van het FvD is beslist niet verminderd door de politieke reacties op de aanslag in Christchurch in Nieuw-Zeeland en de schietpartij in een tram in Utrecht. Politici als Frans Timmermans (PvdA) en Sjoerd Sjoerdsma (D66) wezen met de beschuldigende vinger richting Baudet en Wilders. Jesse Klaver liet vlak na de aanslag in Utrecht op 19 maart via zijn Twitter-account mededelen: ‘gisteren werd er door Forum voor Democratie ook smerige politiek bedreven.’ Een klassiek eigen doelpunt, want kiezers met zorgen over terrorisme en immigratie betrekken dit soort teksten op henzelf.
Intelligente analyses en commentaren over de drijvende krachten achter de winst van Baudet ontbraken op de NPO en in de geschreven pers grotendeels, uitzonderingen als Syp Wynia, Wierd Duk en Ewald Engelen daargelaten. Syp Wynia legt continu geduldig en onderbouwd uit waarom de kiezer het klimaatbeleid of het immigratiebeleid niet pruimt. Wierd Duk wordt door sommigen op links intens gehaat, maar verdiept zich wel in zaken die FvD-kiezers beroeren, zoals linkse aanvallen op politici met een donkere huidskleur die kritisch kijken naar de identiteitspolitiek van DENK en Bij1. Ewald Engelen beschreef vorig jaar in de Groene Amsterdammer nauwgezet waarom Baudet ook door economische factoren kiezers trekt en waarom de zittende partijen daar blind voor zijn:
‘Torenhoge huurlasten, stagnerende inkomens, dure zorg en onderwijs, afkalvende bescherming, toenemende precariteit en een oplopende mortaliteitskloof. Dat is de echte voedingsbodem van het grote ongenoegen.’
Hoe vaak leest u verder in de grotere media dat de reële inkomens al 40 jaar stagneren of dalen, dat Nederland absurd hoge woonlasten kent, dat economische groei uitsluitend een minuscule bovenklasse ten goede komt en dat de westerse landen zelf een enorme vluchtelingenstroom richting Europa op gang hebben gebracht, door Khadaffi in Libië weg te jagen en in Syrië een opstand tegen Assad te financieren?
De Wereld Draait Door liet Özcan Akyol even een vader en zoon die FvD en PVV stemden quasi-begripvol interviewen, zodat de NPO ook kan beweren naar ‘de mensen in het land’ te luisteren. Om vervolgens ingekapselde journalisten als Tom-Jan Meeus en commentatoren als bankdirecteur Barbara Baarsma te laten roepen hoe weinig die kiezers er toch van begrijpen. Terwijl deze vader en zoon juist vanuit hun emoties én hun verstand in lijn met hun eigen belang stemmen. Waarom zouden ze hun stemgedrag moeten laten bepalen door NPO-presentatoren, journalisten als Frits Wester – op afroep beschikbaar voor tirades tegen Baudet – en hysterische BN’ers?
Nog een geluk dat we hier te lande afkerig zijn van straatrevoluties – al observeerde satiricus Arthur van Amerongen vorig jaar al: ‘zelfs het insipide Nederlandse plebs komt een keer in opstand tegen die zoutzakken in Den Haag.’ Elders in Europa gaat het er minder gezapig aan toe. Frankrijk staat op springen, het Verenigd Koninkrijk valt langzaam uiteen, Italië is overgenomen door protestpartijen en zelfs in Duitsland – historisch gezien ook een land van radicale omwentelingen – rommelt het.
Verwacht van het FvD geen fundamentele omwenteling met nieuwe economische en maatschappelijke modellen. Voorlopig beperkt de ambitie van het FvD zich er toe de gerontocraten van de VVD van hun stoel te gooien en de beschikbare banen over te nemen. Wellicht dat het FvD uiteindelijk – bijvoorbeeld via een lijntje met Hans Wiegel – wordt ingekapseld door de zittende macht.
Linkse politici komen te vaak met moralistische abstracties over de aanstaande ondergang van de Europese Unie (Frans Timmermans) of van de planeet (Rob Jetten, Jesse Klaver) en de boodschap eindigt meestal met: ‘het populisme is heel erg’ en ‘u moet vooral niet op de verkeerde partijen stemmen’. Een aantrekkelijk aanbod aan de kiezer ontbreekt – waarom zou die kiezer dan op linkse partijen stemmen? Even de verkiezingsissues aflopen: Koopkracht? Aan Baudet cadeau gedaan. Kosten en gevolgen van immigratie? Cadeau gedaan aan rechts. Verdeling van de kosten van de klimaattransitie? Cadeau gedaan aan Baudet.
De verkiezingsuitslag was dramatisch voor wie het linkse gedachtegoed koestert. De PvdA is een politieke sterfhuisconstructie, de SP kan geen vuist maken en de Partij voor de Dieren is nog te klein om het verschil te kunnen maken. D66 en GroenLinks kun je nauwelijks klassiek links noemen: het zijn elitaire partijen die primair denken in het belang het deel van de middenklasse dat nog aan de goede kant van de streep zit. Samen hebben ze minder dan een vijfde van de stemmen. En de reactie van Rob Jetten – ook zo’n flinterdun marketingproduct – op de verkiezingsuitslag was: we gaan gewoon door met de burger op kosten jagen én we sluiten het FvD direct uit.
Politieke filosofen van Aristoteles tot Adam Smith vertellen ons dat een achteruitgang van de middenklasse een regelrechte bedreiging vormt voor de maatschappelijke stabiliteit en de democratie. In antwoord op de opkomst van het Forum voor Democratie moeten progressieven een beweging met inhoud starten, die ook de bedreigde middenklasse aanspreekt: eerlijke inkomensverdeling, burgerrechten, gecontroleerde immigratie, betaalbare woningen, realistisch klimaatbeleid en een pragmatische opstelling binnen de Europese Unie. Het antwoord voor links is niet om Baudet’s kiezers als blanke etno-nationalisten neer te zetten, maar om hen terug te winnen. Partijen als GroenLinks en D66 spelen met vuur als ze – net als de Democraten in de Verenigde Staten – giftige identiteitspolitiek gaan adopteren, met ‘dog whistles’ tegen de blanke lagere en middenklasse. Rechts wint dat altijd, want hun ‘hondenfluitjes’ over immigratie en de islam bereiken een veel groter publiek.
Het laatste dat we willen, is dat de middenklasse uit angst kiest voor afbraak van de rechtsstaat – voor een toekomstige Nederlandse Trump.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
