Houtrot in de liberale democratie

Het nieuwste pijnpunt zijn de hoge energierekeningen. Energiearmoede leek een ver spookbeeld. Maar voor velen klopt het fantoom nu al aan de deur.

Moeilijk uit te leggen wanneer de overheid miljardensubsidies richting de biomassazwendel schuift. Over het hoe en waarom valt weinig of niets terug te lezen, omdat de belangrijke passages over de klimaattafels zijn zwartgelakt. Deze keer helaas niet witgelakt zoals bij het toeslagenschandaal, want door de witte typex heen was toen tenminste nog iets terug te lezen omdat Kamerlid Omtzigt goede ogen heeft.

Of er bij de klimaattafels sprake was van netwerkcorruptie en hoe groot, is niet aan te tonen. Wie met welke pet op wie wat heeft beloofd, wanneer en vooral waarom, zal een zwartgelakte plek in de geschiedenis blijven.

Twee ministers bagatelliseerden financiële zorgen van de meerderheid der burgers. Minister Kaag zei doodleuk dat de armoedeval niet verder gaat worden gecompenseerd en minister Jetten wil niets meer horen over betaalbaarheid van energiebeleid. Koploper of zoiets willen ’we’ worden qua klimaat. Kampioen.

Maar in wiens naam, vraag je je dan af? En door wie wil die kampioen dan gevierd worden en wie krijgt de cup? Maar veel belangrijker; wie voelt de pijn?

Dienaren van de kiezer

Het lijkt erop dat de klassieke verhouding tussen kiezer en gekozen bestuur scheeftrekt. De gekozenen handelen in een democratie in naam van hun kiezers en ministers zijn, zoals het woord al zegt, ’dienaren’ van die kiezer. Niet van multinationals, energie- en techreuzen en allerlei internationale organisaties.

Het Westen is nog steeds de plek met de meeste persoonlijke en politieke vrijheid. Maar die vrijheid heeft steeds onderhoud nodig.

Het is onmiskenbaar dat er sprake is van een enorme inspraakcrisis. De besluitvorming lijkt steeds verder van de burger af te komen staan. Door internationalisering en politieke schaalvergroting ligt dat onvermijdelijk op de loer.

Steenkolenengels

Zodra sommige politici in hun jets stappen voor een korte vlucht richting de, voor hen spannende maar voor het publiek steeds potsierlijker, wereld van het steenkolengels, lijken ze hun plicht tegenover hun kiezer even minder belangrijk te vinden. Polderpolitici zijn snel onder de indruk van pluche en hippe hapjes. Dat had je allemaal niet thuis in het dorp. Hoogstens een blokje Beemsterkaas met een suf vlaggetje er in. Dan beloven ze in dat opwindende buitenland al snel van alles en nog wat, zonder vooraf het thuisfront even te consulteren.

Het raadplegen en zelfs het informeren van lokaal kiesvolk via het parlement schiet er steeds vaker bij in. En de kiezer heeft ook niet meer het paardenmiddel van het referendum om haar gezanten te corrigeren. Een middel dat niet nodig zou moeten zijn wanneer er de open bestuurscultuur zou zijn die was beloofd.

Inzet voor herstel en vervolgens behoud van inspraak zou een cruciaal criterium moeten zijn in het stemhokje. Wie vertegenwoordigt het meest nadrukkelijk de autonome burger en komt uitsluitend op voor diens belangen.

Het Westen anno 2022 zit nog steeds in de mooiste niche in tijd en plaats. Autoritaire krachten liggen echter op de loer om ruimte te vinden voor hun totalitaire systemen, met meer controle over de burger en minder inspraak. Zoals Rusland en China.

De beste manier voor westerse democratieën om die aanval te pareren, is om juist zo min mogelijk op dictaturen te gaan lijken. Door in alles anders te zijn. Door juist wel ruimte te geven aan inspraak. Door juist wel de democratie dicht bij de burger te houden. Door juist minimale inmenging in de privélevens van burgers na te streven. Door alles dat lijkt op een controlestaat af te wijzen. Alleen dan blijft de democratische wereld overeind.

Deze column verscheen eerder bij de Telegraaf en is hier met toestemming van, en dank aan, de uitgever en Eddy Terstall gepubliceerd door Vrij Links.