Ik had het met een vriend van mij over referenda. Die vriend van mij was tegen. „Sommige zaken zijn te complex voor de gewone man”, was ongeveer zijn samenvatting. „De uitkomst kan dan tegen het algemeen belang zijn.” In dat deel van de redenatie ging ik mee. Vroeger stemde men op de zwerver Hadjememaar, en de uitkomst ’voor iedereen gratis bier’, of een variant daarvan, ligt altijd op de loer. Maar toch… Maar toch…
Een referendum is geen precisiewapen. Dat is waar. Het is een paardenmiddel. Maar als je tegen een correctief referendum bent om hierboven aangestipte redenen, dan moet je ervoor zorgen dat je het met de inspraak van de burger op orde hebt. Met andere woorden: dan moet je de Tweede Kamer belangrijker maken dan zij nu is.
In de praktijk is de Kamer minder machtig dan de bedoeling is. En daardoor heeft de burger minder te zeggen over eigen bestaan en leefomgeving dan wat je in een westerse democratie zou verwachten. Veel zaken die de burger direct aangaan, lopen tegenwoordig om de politiek heen. Van klimaattafels tot internationale verdragen.
Politiek hiaat
Natuurlijk kun je bij politieke schaalvergroting niet altijd tot achter de komma ruggespraak houden. De EU kan bijvoorbeeld niet snel handelen als elk wissewasje door alle lidstaten moet worden geaccordeerd. Maar het andere uiterste is minstens even schadelijk voor het Europese project. Want minder inspraak is minder draagvlak en zonder draagvlak is de EU niet ’duurzaam’, om een modewoord te gebruiken.
Inspraak is het cement van de politiek. Van de maatschappij ook. De Tweede Kamer is alleen maar van het volk wanneer het volk ook via die Tweede Kamer kan meebeslissen over heden en verleden. Over het wat en het hoe van Nederland.
Een deel van het politieke hiaat dat de afgelopen maanden aan de oppervlakte is gekomen, is ook het feit dat de macht van de Kamer is afgenomen. Niet alleen door dubbeldikke regeerakkoorden en verstikkende fractiediscipline.
Cultuuromslag
Ik blijf in mijn schrijfsels mijn stokpaardje berijden over de botsing tussen technocratie en lobbycratie enerzijds en democratie anderzijds. Ik blijf benadrukken dat de Kamer niet alleen maar naderhand geïnformeerd dient te worden, maar vooraf geconsulteerd daar waar er beslissingen genomen worden die de burger direct aangaan. Wanneer die inspraakprocedure niet op orde is, dan komt toch het referendum als politiek paardenmiddel in beeld. Met alle bezwaren die er mogelijk aan kleven.
Wanneer de dragers van ons politieke systeem bang zijn voor de gevolgen van referenda, dan rest hun niets anders dan de politiek transparanter te maken dan die nu is. En dat vergt een enorme cultuuromslag. Het vergt die nieuwe bestuurscultuur waar nu zoveel over gepraat wordt. Het vergt die restauratie van de gezonde relatie macht-tegenmacht waarover we zoveel gehoord hebben.
En dat is misschien crucialer dan we denken. In het kielzog van de coronachaos mogen we best ook de balans opmaken over hoe het staat met het vertrouwen in onze instituten. Dat vertrouwen is minder onwrikbaar dan het eerder in naoorlogs Nederland is geweest.
Transparantie
Het land zal waarschijnlijk opveren uit de economische malaise van het coronamoeras, maar de instituten zullen echt hun best moeten doen om het vertrouwen te herwinnen. En dat kan alleen maar met transparantie.
Het volk bestaat uit echte mensen. Met een mening. Ze nemen informatie tot zich. Informatie die klopt, die half klopt, of die uit de lucht gegrepen is. Ze halen deze overal en nergens vandaan en de een gelooft zus en de andere zo.
Maar ze vinden ergens iets van. Bij sommigen leidt dat tot apocalyptische wereldbeelden. En het palet van de apocalyptici loopt van links tot rechts. Van woke tot wappie. Het systeem is voor de een diep racistisch en voor de ander wil de ’elite’ het land juist omvolken ten koste van de witte man.
In deze tijd van morele verwarring is het van nog groter belang om het wantrouwen niet verder te voeden. En hoe minder inspraak, hoe minder vertrouwen. Als je het referendum geen geschikt middel vindt, versterk dan het democratisch gehalte van ons parlementaire systeem. Het is het een of het ander.
Deze column verscheen eerder bij de Telegraaf en is hier met toestemming van, en dank aan, de uitgever en Eddy Terstall gepubliceerd door Vrij Links.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
