Foto: Thierry Geenen
De Vrije Universiteit Brussel opende het academisch jaar met het Feest van de Vrije Geest – een viering die eerder aanvoelde als een festival dan als een stijve academische plechtigheid. Academici, opiniemakers, dichters, musici, cabaretiers wisselden elkaar af op het podium van het Koninklijk Circus te Brussel.
Voor Vrij Links was het hoogtepunt natuurlijk het eredoctoraat voor onze voorzitter, Femke Lakerveld. Ze kreeg deze uitgereikt voor haar verdiensten als actrice, opiniemaker en boegbeeld van Vrij Links. Zo’n eer valt je niet dagelijks ten deel, dus togen we met een groep vrijwilligers naar het statige Brussel om het allemaal mee te maken.
We hadden ons schrap gezet voor een te lange middag met te veel obligate praatjes van te veel mensen die we allemaal niet kennen. De meeste academische samenkomsten blinken nou eenmaal niet uit in speelse, creatieve vrijmoedigheid. Maar wat we meemaakten was een ramvolle dag vol begeestering, moed en creativiteit; toespraken en optredens doordrenkt van vrijzinnig, seculier geluid.
Voor een zaal groter dan ons eigen Koninklijke Carré, waar je gerust alle ontevreden PvdA-leden in zou kwijt zou kunnen – en dat zijn er nogal wat, verspreidde zich de Vrije Geest over het aanwezige publiek. In de woorden van het VUB ‘niet als de katholieke zeven hoofdzonden, maar als zeven verfrissende geneugten: wijsheid, strijdbaarheid, verdraagzaamheid, nieuwsgierigheid, mededogen, openheid en humor.’
Politicoloog Dave Sinardet lichtte in het laudatio uitgebreid toe waarom het eredoctoraat toekwam aan Lakerveld. Als Vrij Links kunnen we ons natuurlijk helemaal vinden in deze lovende woorden.
Na de uitreiking van de erodoctoraten opende Rector Jan Danckaert het nieuwe academische jaar met een statement dat in andere tijden misschien als een cliché zou klinken. “Vrijdenkers waren en zijn een motor van wetenschappelijke én maatschappelijke vooruitgang,” sprak hij. Hoeveel universiteiten in het Nederlandse taalgebied durven zich nog zo compromisloos op te werpen als hoeders van seculiere waarden? En welke rectoren wagen het nog te beweren dat ontregelende ideeën juist noodzakelijk zijn voor de groei van hun studenten, in plaats van iets waartegen ze beschermd moeten worden? Danckaert maakte het verschil duidelijk toen hij stelde dat universiteiten geen ‘safe spaces’ moeten bieden, maar ‘brave spaces’.
In het overladen programma viel het optreden van Ruth Lasters, voormalig stadsdichter van Antwerpen, ook op. Ze stond er met een fel gedicht dat haar woede uitte over de indeling die België maakt voor twaalfjarige leerlingen, in A- en B-richtingen. Waarbij de B-richting – beroepsopleidingen – systematisch als minderwaardig wordt gezien. Tamelijk bizar dat het stadsbestuur van Antwerpen dit gedicht niet wilde toelaten. Maar hier, juist bij de opening van een academisch jaar, kreeg het wél de plek die het verdiende.
Alle thema’s rondom verworven vrijheden en zelfbeschikkingsrechten stonden prominent op het progremma. Abortus, euthanasie, vrije partnerkeus, vrijheid van levensovertuiging en woord en geweten. Iedere bijdrage onderstreepte dat vrijdenkers niet alleen gevierd moeten worden, maar ook beschermd en verdedigd. Radiomaker en auteur Tom de Cock bracht de zaal in vervoering met een vurig betoog voor vrijheid van religie, eh… gevrijwaard zijn ván religie. In het licht van het pausbezoek op de universiteit Leuven, op een Vlaamse steenworp afstand, een zeer welkom geluid.
Femke Lakerveld nam geen blad voor de mond toen ze de vrijheid van kunstenaars en wetenschappers verdedigde. “We móeten mensen tegen het hoofd mogen stoten. Wat voor de één een belediging is, is voor de ander een nieuw inzicht.” De kunst moet volgens de Nederlandse opiniemaakster juist verschoond blijven van morele of educatieve verplichtingen. “Als kunst zich leent voor de rol van hoeder van moraal, ondermijnen we de vrijheid van de kunst, de kunstenaars en uiteindelijk van ons allemaal.” In haar dankwoord betoogde Lakerveld dat kunst niet moet behagen, maar juist moet ontregelen en prikkelen. “Doe mij musea zonder bordjes, exposities zonder folders, films zonder disclaimers. Doe mij boeken over foute mensen, theater dat niet wil pleasen”.
Guy Mortier, oud-hoofdredacteur van Humo en mede-ere-doctor, sloot hier perfect op aan. Hij gaf meteen gehoor aan Lakervelds oproep en bracht een speech vol scherpe, venijnige opmerkingen over de Vlaamse media en politiek. De meeste van zijn verwijzingen gingen ongetwijfeld over de hoofden van de Nederlandse bezoekers heen – te weinig Vlaamse televisie waarschijnlijk – maar aan de reacties in de zaal kon je voelen dat er flink wat werd geraakt.
En zo kwam er een eind aan een bewogen middag in het Koninklijk Circus. De luchtige, haast variété-achtige sfeer van de bijeenkomst, de opvallende toga’s van de professoren en de laureaten – met hun mid-century geometrische motieven en soms een lapje nep-berenvel – alles leek op het eerste gezicht een beetje speels. Maar schijn bedriegt: juist daarin lag de ernst van de zaak. Wetenschap en kunst, zo werd nog maar eens duidelijk, zijn op hun sterkst wanneer ze hun onderwerpen niet alleen maar serieus nemen en ook blootstellen aan kritiek en spot.
Dertig kilometer verderop, in Leuven, werd druk geschaafd aan de plechtige ontvangst van de paus. Een treffend contrast. Waar andere universiteiten vooral druk met het opzetten van safe spaces, zette de VUB haar deuren wagenwijd open voor afwijkende stemmen, uitdagende ideeën en een viering van de vrije geest in een brave space.
Gefeliciteerd Femke, met je eredoctoraat! Je verkeert nu in het gezelschap van onder meer Margaret Atwood (die misschien wel inspiratie gaf voor de toga’s), Umberto Eco, Kofi Annan, Yuval Noah Harari, Richard Dawkins en Nelson Mandela. Je bent op je plaats bij de Vrije Universiteit Brussel.
Het Feest van de Vrije Geest is ook integraal, in twee delen, te bekijken op Youtube.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
