FAQ

• Linkse politiek moet seculier en vrijzinnig zijn en als progressieve stroming in beginsel gestoeld zijn op universele waarden en verheffing;
• Linkse politiek moet zich (prominenter) distantiëren van groepsdenken en identiteitspolitiek, zeker als deze in Nederland in negatieve zin bijdragen aan polarisatie. De rol van het individu en de rechten en vrijheden van het individu verdienen een prominentere plek in de linkse politiek;
• Secularisme is de enige basis voor een gelijkwaardig speelveld voor alle levensovertuigingen en een gelijkwaardigheid van vrijheden en rechten van mensen met allerlei levensovertuigingen in een samenleving waarin levensovertuigingen pluriform en divers zijn. Het onderwijs moet deze seculiere basis uitstralen en alle levensovertuigingen gelijkwaardig en onbevooroordeeld aanbieden ter educatie zodat kinderen in vrijheid kunnen kiezen wat hen het meest aanspreekt. Linkse politiek moet eventuele voorkeursposities en -behandelingen voor religie of religieus gedachtegoed ter discussie stellen, met gelijkwaardigheid als uitgangspunt, ook al is dat tegen heersende opvattingen in;
• De mens heeft rechten. Ideeën hebben geen rechten. Linkse politiek moet benadrukken dat respect voor mensen nooit mag betekenen dat (verregaande) kritiek op ideeën taboe wordt, en moet elke vorm van het beknotten van de rechten om deze kritiek uit te spreken actief bestrijden en daarin geen onderscheid maken tussen religieuze en niet-religieuze ideeën als onderwerp van die kritiek. Linkse politiek moet zich bovendien meer bereidwillig tonen om de bescherming van vrijheid van meningsuiting weer als links thema te omarmen;
• Linkse politiek moet zich distantiëren van haat en onverdraagzaamheid jegens mensen, ook als dat de vorm krijgt van de zogenaamde “Bigotry of low expectations”, waarmee de indruk gewekt wordt dat mensen uit minderheidsgroepen moeten gezien worden als groep, en dat er namens hen gedacht moet worden en waarbij die groepen in bescherming genomen moeten worden tegen kritische of onwelgevallige opvattingen in het debat over levensbeschouwing of maatschappelijke onderwerpen waarin die minderheden onderwerp van discussie zijn.
• Linkse politiek moet zich niet laten regeren door rechtse politiek. Onderwerpen mogen niet uit de weg gegaan worden als deze door rechts gehanteerd worden of het bespreken/omarmen daarvan de rechtse politiek in kaart zou spelen. Linkse politiek moet te allen tijde bestrijden dat het innemen van een standpunt dat ook door rechtse stromingen wordt ingenomen een knieval voor rechts is, dat rechts daarmee een dienst zou worden bewezen of dat, zij die die standpunten innemen, (in werkelijkheid) rechts zouden zijn. Linkse politiek moet het fenomeen guilt by association verwerpen als drogreden. Kort gezegd moet linkse politiek in afwezigheid van rechts volstrekt identiek zijn aan linkse politiek in aanwezigheid van rechts.
• De jeugd moet mondig gemaakt worden en geconfronteerd worden met verschillende denkwijzen. Een dynamisch wereldbeeld kan niet zonder rationeel denkvermogen en een omgeving met verschillende en dus ook conflicterende standpunten. Zodoende moet aangemoedigd worden dat jongeren voortdurend in aanraking kunnen komen met alternatieve opvattingen zodat er verheffing en zelfreflectie kan plaatsvinden. Hiermee wordt het fenomeen van de eentonige bubbel waarin slechts één opvatting of denkstroming dominant is bestreden en daarmee de voedingsbodem voor extremisme en radicalisering.

• Asis Aynan (31 maart 1980) is schrijver en studeerde Bestuurskunde;
• Femke Lakerveld (16 september 1974) is actrice en studeerde Algemene Sociale Wetenschappen;
• Eddy Terstall (20 april 1964) is filmregisseur en studeerde Sociologie en Politicologie;
• Keklik Yücel (5 mei 1968) is PvdA politicus en studeerde Bestuurskunde;

Enerzijds is er de rechtse politiek die in de afgelopen jaren vrij dominant is geworden en in Nederland een verrechtsing van het politieke klimaat heeft bewerkstelligd. Deze stroming is verantwoordelijk voor een opleving van nationalistische sentimenten waarin een nadruk is gevestigd op eigen of inheemse (groeps)identiteiten, zoals “het Westen”, “de Joods-Christelijke samenleving”, “de Nederlandse identiteit”, waarbij een beeld is gevormd dat deze superieur zouden zijn aan andere identiteiten elders in de wereld. De extremen binnen de stroming typeren zich door protectionisme, en discriminatoire en in sommige gevallen racistische opvattingen die zich richten op minderheden in de samenleving die niet onderdeel zijn van voornoemde identiteiten of zichzelf daar niet mee identificeren.

De opkomst van de ‘alt-right’ in de VS, een stroming die vergelijkbare sentimenten uitdraagt en ook in Nederland aanhangers kent, baart Vrij Links zorgen over de potentie die deze rechtse vorm van identiteitspolitiek heeft om verder te groeien.

Anderzijds is er een specifieke stroming van de linkse politiek, die door Vrij Links “regressief” wordt genoemd, die in het licht van de verrechtsing van het politieke klimaat, zich in toenemende mate fixeert op het bestrijden van deze rechtse politiek. In deze strijd heeft het opvattingen en theorieën omarmd die een nadruk leggen op identiteiten waarvan de voornaamste gaat over huidskleur (“white privilege”) en op begrippen zoals “intersectionaliteit”.

Deze stroming beoogt daarmee sociale rechtvaardigheid op de voorgrond te plaatsen als maatschappelijke problematiek en hanteert daarbij prominente (historische) vormen van onderdrukking zoals de slavernij. In toenemende mate lijkt deze stroming zich te sektariseren, waarbij mensen die genuanceerder denken of onderdelen ervan ontkennen of betwisten, weg worden gezet als de vijand, of op zijn minst een obstakel in het verwezenlijken van de politieke idealen waar deze stroming van uit gaat.

Vrij Links constateert ten eerste dat de rechtse stroming in Nederland dominant is, omdat deze een vorm van politiek bedrijft die zich bedient van populistische en oppervlakkige retoriek. Daardoor heeft deze stroming in recente verkiezingen veel electoraal succes naar zich toe weten te trekken en zijn nieuwe bewegingen en partijen binnen deze stroming in Nederland in staat gebleken om in korte tijd veel leden en kiezers naar zich toe te brengen. Vrij Links ziet dit als een probleem omdat daarmee ook sociaaleconomisch linkse thema’s politiek gemarginaliseerd raken, en omdat de opvattingen van deze rechtse politiek een evident discriminatoire grondslag hebben.

Vrij Links constateert ten tweede dat de regressief linkse stroming deze sociaaleconomisch linkse thema’s deels verwaarloost omdat de strijd tegen rechts en voor sociale rechtvaardigheid de aandacht vrijwel volledig opeisen. Ook zoekt deze stroming veelvuldig op straat de confrontatie met de eveneens de confrontatie zoekende rechtse stroming, waarbij geweldsdreigingen en andere vormen van escalatie op de loer liggen. Ook acht Vrij Links deze regressief linkse stroming (deels) verantwoordelijk voor het verlies van electoraal succes van linkse politiek in het algemeen in de afgelopen jaren, omdat deze vorm van politiek een rancuneus en haatdragend karakter lijkt te hebben en daarmee voor veel kiezers onaantrekkelijk is geworden.

Vrij Links constateert tenslotte en op basis daarvan, dat beide varianten onwenselijk zijn, omdat de polariserende dynamiek zich eerder in totaliteit schuldig maakt aan een verzuurd politiek klimaat in plaats van dat een van beide daar afzonderlijk schuldig aan zouden zijn. Het is kort gezegd een race to the bottom waar Vrij Links in afhaakt. Vrij Links wil bovendien dat er in het debat ruimte is voor nuance en dat gelijkwaardigheid en secularisme de hoofdthema’s van linkse politiek behoren te zijn.

Vrij Links scheidt zich daarom af van deze stromingen omdat er geen vertrouwen is in deze beide stromingen als het gaat om het opnieuw op de kaart zetten van linkse politiek in Nederland.

Deze politieke stromingen zijn een combinatie van de ontwikkelingen en dynamiek in het Nederlandse politieke spectrum, en de politieke invloed die afkomstig is van landen zoals de Verenigde Staten, waar een specifieke polarisatie op universiteiten waarneembaar is. Vooral de Alt-Right en Regressive Left stroming komen daar vandaan. Ook geopolitieke ontwikkelingen elders in de wereld hebben een significante invloed.

Dit begrip is geopperd door de Britse schrijver en politicus Maajid Nawaz als een beschrijving van de linkse politieke stroming die de nadruk legt op sociale rechtvaardigheid en groepsidentiteit. De stroming wordt regressief genoemd omdat deze zich in toenemende mate activistisch opstelt en sektariseert. Het zoekt de confrontatie met andersdenkenden, niet alleen in rechtse politieke sfeer maar ook in ‘eigen’ progressieve kring, waardoor zij in de ogen van Nawaz verantwoordelijk worden gehouden voor het frustreren van gedeelde progressieve waarden: De strijd voor sociale rechtvaardigheid mondt steeds vaker uit in geweld en nieuwe vormen van racisme en discriminatie en zet bovendien andere progressieve idealen buitenspel.

Een van de prominente symptomen van polarisatie en groepsdenken, waarneembaar in beide politieke stromingen, is het verschijnsel Guilt by Association. Het suggereert dat mensen in te delen zijn in groepen, meestal tegengesteld aan de eigen groep, op basis van medewerking, goedkeuring of sympathie van mensen uit die tegengestelde groepen. De loyaliteit aan regressieve linkse stromingen wordt bijvoorbeeld in twijfel getrokken zodra opvattingen of handelingen op steun van rechtse stromingen kunnen rekenen, en andersom. Het is een verschijnsel wat hier in Nederland ook steeds meer vorm krijgt, bijvoorbeeld door de terughoudendheid van linkse politieke partijen om rechtse politieke partijen in de kaart te spelen. Er wordt niet alleen een bijdrage aan rechtse politiek gevreesd, maar ook het verlies van geloofwaardigheid onder (een deel van) het eigen electoraat. Dit veroorzaakt een afbraak van principes: Mensen willen niet meer uitkomen voor hun opvattingen indien die aan tegengestelde stromingen toebehoren of door die stromingen zijn opgeëist. Zij zwakken hun opvattingen dan strategisch af, wat leidt tot willekeur en doorgeslagen pragmatisme, of zij kiezen ervoor om die opvattingen geheel niet te uiten, hetgeen het vrije debat belemmert.

Quilliam is een Britse denktank die terrorisme bestrijdt en een pluralisme en verandering in de samenleving teweeg wil brengen. Het is een organisatie die zich inzet voor secularisme en de rechten en vrijheden van mensen die binnen (conservatieve) religieuze stromingen als afvallige of ongewenst worden beschouwd en ten maken krijgen met geweld of intimidatie. Het streeft bovendien een verwezenlijking van seculiere waarden na en is daarom solidair met Vrij Links. Maajid Nawaz en Haras Rafiq (CEO) zijn twee prominente leden van deze organisatie die ook aanwezig waren bij de presentatie van dit manifest in De Balie in Amsterdam op 22 mei 2018.

Ten eerste is de distantie die Vrij Links inneemt ten opzichte van rechts anders dan die ten opzichte van regressief links.

Vrij Links onderscheidt zich van rechts niet alleen in het eerder beschreven bezwaar tegen de polarisatie en alle daaraan verwante aspecten, maar ook in inhoudelijke zin. Het omarmt universele waarden en problematiseert uitdrukkelijk niet de culturele en religieuze diversiteit in Nederland en de invloeden daarop als gevolg van migratie. Sterker nog, de oproep om seculiere waarden te omarmen is in de ogen van Vrij Links een oplossing voor de aspecten waarin migratie en segregatie nog stroef verlopen in Nederland, voor zover daar sprake van is.

Vrij Links distantieert zich van regressief links in het eerder beschreven bezwaar tegen de polarisatie en beperkt zich bij inhoudelijke bezwaren vooral tot de zaken die in de ogen van Vrij Links aan die polarisatie ten grondslag liggen. Het laat daarbij dus bewust en uitdrukkelijk de mogelijkheid bestaan dat de verdere concretisering van Vrij Linkse politiek dezelfde sociaaleconomische standpunten omarmt, en die bijvoorbeeld op het gebied van milieu, met hooguit detailverschillen en andere prioritering.

Ten tweede richten de auteurs van dit manifest zich tevens op mensen die als gevolg van polarisatie en verrechtsing door de gevestigde linkse politiek verweesd zijn geraakt en/of daarin het vertrouwen zijn kwijt geraakt. Dit als gevolg van verwaarlozing van progressieve, seculiere en vrijzinnige principes. Maar ook door regelmatige gebeurtenissen waarbij deze politiek zich ofwel solidair verklaarde met de regressieve linkse stroming, ofwel afwezig of apathisch was als een distantiëring van regressieve linkse politiek in hun ogen gewenst was. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het meelopen in demonstraties, of ongewenste allianties in lokale politiek. Dit electoraat omarmt echter nog steeds linkse idealen ook op gebied van bijvoorbeeld sociaaleconomische thema’s en zien zichzelf uitdrukkelijk als links. Ook voelen velen van hen zich niet thuis bij rechtse partijen of zijn daar uit wanhoop naar overgestapt, bij gebrek aan betere linkse alternatieven

Als laatste is dit linkse manifest specifiek gericht aan linkse partijen en bewegingen om hen tot een andere koers te bewegen.

De auteur van deze FAQ beschouwt het manifest bovendien in inhoudelijke zin primair als een seculier manifest dat seculiere idealen bepleit en ziet de linkse signatuur als iets wat beter gestalte krijgt in de uitgangspunten die op deze grondslag gebouwd kunnen worden.

Dit manifest is een grondslag. Een eerste aanzet. Het is bewust in algemene termen geformuleerd. Daarin is slechts ruimte om de lijnen uit te zetten en concrete onderwerpen vallen dan wat sneller buiten de boot. Ook sociaaleconomische onderwerpen die dit manifest in de ogen van velen echt links zouden maken, zijn niet of terughoudend geformuleerd. Het idee van dit manifest is dat het mensen aanspoort om daar zelf hun belangrijke linkse onderwerpen op te baseren. Het manifest laat die mogelijkheid uitdrukkelijk open en bevestigt daarmee dat het linkse politiek wil binden met een nieuwe, gemeenschappelijke grondslag. Vrij Links ziet dit als een versterking van linkse politiek en is daarmee een aanwinst voor linkse politiek.

Belangrijk is ook om te benadrukken dat het manifest als publicatie in de Volkskrant beperkt was tot 1000 woorden. Er is daardoor minder of geen ruimte geweest om dieper op zaken in te gaan of deze te concretiseren. Deze FAQ tracht deze onderwerpen voor zover mogelijk wel te belichten. Het manifest was in beginsel een bezwaar tegen de teloorgang van klassiek linkse sociaal economische thema’s in plaats van een inhoudelijk verschil van inzicht en de auteurs gingen er zodoende van uit dat de lezer die impliciet onderdeel achtte van het onderwerp.

De linkse politiek staat in de ogen van Vrij Links onder druk. De nederlaag van de PvdA is een prominent voorbeeld daarvan. De auteurs van het manifest vinden dat linkse, en wellicht specifiek sociaaldemocratische politiek zich opnieuw moet uitvinden door seculiere wortels te omarmen en polariserende politiek te verwerpen. Die polarisatie neemt toe en de seculiere principes zijn aan inflatie onderhevig. De auteurs zijn van mening dat dit het moment is om een alternatief te presenteren om die zaken niet verder te laten escaleren. Het exacte moment (in termen van maanden/weken/dagen) zal zich waarschijnlijk hebben laten bepalen door de tijd en gelegenheid die de auteurs nu hadden om dit manifest te schrijven en dit aan een groter publiek te presenteren.

Vrij Links constateert weliswaar dat de problematiek die aangekaart wordt bij het bepleiten van collectieve rechten en vrijheden bestaat, maar constateert ook dat de collectivistische benadering daarvan echte oplossingen frustreert omdat kritische stemmen binnen collectieven zo veel minder kansen krijgen, waardoor noodzakelijke zelfcorrectie van de dynamiek binnen die collectieven minder goed mogelijk wordt. Bovendien draagt dit denken in termen van groepsproblematiek bij aan een klimaat waarin de samenleving ook langs de lijnen van die groepen polariseert. De nadruk van Vrij Links op het individu is een poging om deze polariserende dynamiek te doorbreken en die problemen daardoor op een daadkrachtiger manier te bestrijden.

Onze samenleving is in religieus en cultureel opzicht divers. Het is in de afgelopen decennia in dat opzicht veranderd. Vrij Links problematiseert dat uitdrukkelijk niet! Het roept slechts op om een essentieel mechanisme in Nederland vrij te laten functioneren en principieel te handhaven: secularisme.

Secularisme is in de ogen van Vrij Links een arbiter, een neutraal instituut dat uitgaat van scheiding van kerk en staat. Dankzij die scheiding heeft geen enkele levensbeschouwing het alleenrecht op, of een specifieke erkenning door de staat. De staat kan daardoor boven al haar burgers staan, zonder dat de legitimiteit en de neutraliteit van de staat in twijfel getrokken zou kunnen worden door de suggestie van een voorkeur of bevooroordeeldheid jegens haar burgers vanwege dat alleenrecht of die erkenning. Hoe meer divers een samenleving wordt, hoe meer dat mechanisme bestaansrecht krijgt. De staat moet immers, zoals ons constitutioneel gelijkheidsbeginsel voorschrijft, al haar burgers gelijk behandelen. Alleen een seculiere staat is daar in de ogen van Vrij Links toe in staat. Elke andere vorm impliceert toch uiteindelijk een voorkeursbehandeling van een of meer levensbeschouwingen met marginalisering van andere levensbeschouwingen tot gevolg. Alleen een seculiere staat is echt neutraal, en alleen een seculiere staat kan echt neutraal zijn.

Met secularisme tracht Vrij Links bovendien het (veelal religieus geïnspireerde) dogma dat de staat niet neutraal kan zijn, te bestrijden. Neutraliteit wordt elke dag in alle gelederen van de samenleving in de praktijk gebracht. De scheidsrechter op het sportveld is neutraal. De rechtspraak is neutraal. Een overheid die zich niet in termen van erkenning of bevoorrechting/benadeling van specifieke levensbeschouwingen uitspreekt is dus ook neutraal.

Vrij Links stelt zich terughoudend op in de vraag hoe die neutraliteit concreet gemaakt moet worden, maar benadrukt dat een discussie over die concrete vormen en de standpunten die daarin ingenomen worden, niet per definitie een vorm van religiehaat zijn: Wie van mening is dat een seculiere staat zich neutraal aan haar burgers moet presenteren en daarom bijvoorbeeld vindt dat ambtenaren die de overheid vertegenwoordigen, zeker indien als gezagsdrager, zich zoveel mogelijk behoren te ontdoen van religieuze en/of politieke symbolen die aan die neutraliteit afbreuk doen, moet dat standpunt in de ogen van Vrij Links kunnen uitdragen zonder dat de suggestie bestaat dat die persoon beoogt om religieuze vrijheden in te perken of mensenrechten aan te vallen. Daar is in dat geval geen sprake van, omdat een seculier en gelijkwaardig stelsel van vrijheden nu eenmaal ook beperkingen met zich meebrengt. Zolang die beperkingen bestaan in het kader van het faciliteren van die neutraliteit, is geen religieuze of politieke vrijheid in het geding.

Secularisme kenmerkt zich door seculier onderwijs, wat kinderen zoveel mogelijk vrij laat in hun door de grondwet gewaarborgde levensbeschouwelijke vrijheden en de maatschappelijke noodzaak vervult om levensbeschouwingen, al vanaf het moment dat die educatie belangrijk is voor de ontwikkeling van een gelijkwaardig perspectief daarop, te presenteren als volstrekt equivalente en even legitieme keuzes als invulling van levensbeschouwelijke vrijheden. Op school moet voor kinderen een wereld open gaan, niet gesloten blijven.

De rest van de samenleving is, zeker in privédomein, het vrije speelveld waarin levensbeschouwingen zich kunnen en mogen manifesteren, als gelijkwaardig aan elkaar, gewaarborgd door algemene levensbeschouwelijke vrijheden, en zonder bevoorrechting door de staat.

In een seculiere rechtsstaat wordt, tot slot, de religieuze grondslag van een persoon, vereniging of welke andere entiteit dan ook, nimmer gehanteerd als uitzonderingspositie of verzachtende dan wel verzwarende omstandigheid ten aanzien van zaken die in strijd zijn met de wet, of maatschappelijke afkeuring genieten. Een beroep op godsdienstvrijheid is altijd illegitiem indien anderen in de samenleving in gelijke gevallen niet ook dat beroep zouden kunnen doen, bijvoorbeeld door afwezigheid van een godsdienstige levensovertuiging.

In het recente verleden zijn kiezers in Nederland geconfronteerd met ontwikkelingen en gebeurtenissen die in tegenspraak zijn met het seculiere karakter van onze samenleving en de manier waarop dat in de ogen van Vrij Links in de praktijk gebracht moet worden. Concrete voorbeelden zijn:

• Geen aandacht voor het (prominenter) vastleggen van secularisme in de Nederlandse Grondwet;
• Gebrek aan behoefte om (de rol van) bijzonder onderwijs ter discussie te stellen en oog te hebben voor de levensbeschouwelijke vrijheid van het kind;
• De continue typering van de samenleving als “Joods-Christelijk”, daarmee andere levensbeschouwingen uitsluitend;
• Gebrek aan een seculier tegengeluid jegens (rechtse) onverdraagzame politieke opvattingen en uitingen jegens minderheden, met in het bijzonder moslims;
• Onvoldoende steun van linkse partijen voor organisaties zoals Femmes For Freedom, die in eigen gemeenschap misstanden willen oplossen en de taboes en controverses daaromtrent bespreekbaar willen maken;
• Gebrek aan behoefte om de legaliteit van besnijdenis ter discussie te stellen en oog te hebben voor de lichamelijke integriteit van het kind;
• De terughoudende rol van het strafrecht bij misbruikschandalen in bijv. de Katholieke Kerk;
• Dat er bij politieambtenaren voor het dragen van specifieke religieuze symbolen een uitzondering gemaakt kan worden en/of dit een vorm van emancipatie behelst;
• Het ontstaan van allianties tussen linkse partijen en partijen op religieuze grondslag in de lokale politiek;
• Onvoldoende steun van linkse partijen en bewegingen voor het bezwaar van de Partij voor de Dieren jegens koosjer/halal slacht en daarmee onvoldoende oog voor dierenrechten;
• Het gebrek aan aandacht voor, en/of een kritische/principiële houding jegens andere maatschappelijk controversiële onderwerpen t.a.v. religie (zoals verplichte zondagssluiting, beperkte vaccinatiegraad in streng-christelijke gemeenschappen, invloed salafisme, etc.) van de grote linkse partijen;
• Onvoldoende aandacht voor secularisme in het onderwijs, en als alternatief op conservatief gedachtegoed in religieuze centra zoals gebedshuizen;
• Gebrek aan seculier politiek leiderschap.

Nee. Dat is een misverstand. In Nederland bestaat de op zich begrijpelijke neiging om iedere maatschappelijke ontwikkeling waarin religie een prominent thema is en kritisch benaderd wordt, verdacht te maken van de suggestie dat het vrijheden en rechten van gelovigen, of zelfs specifiek moslims in twijfel zou trekken. Dit klimaat is in de ogen van Vrij Links veroorzaakt door de verrechtsing van de samenleving, waarin partijen zoals de PVV een evident zeer kwalijke rol spelen. Die partijen hebben in de samenleving bewerkstelligd dat mensen die een debat of discussie aanhoren over dergelijke thema’s, geneigd zijn te anticiperen op dergelijke antireligieuze opvattingen. Daarbij worden aspecten van die discussie die dat beeld zouden ontkrachten genegeerd. Dit fenomeen heet confirmation bias.

Daarnaast heeft de partij Forum voor Democratie gekozen voor een rechtse koers die zich kenmerkt door eveneens onverdraagzame opvattingen op basis van ras en sekse, en combineert dat met protectionistische en nationalistische uitgangspunten die haaks staan op de uitgangspunten van Vrij Links.

Als laatste heerst er een angst in regressief linkse kringen om het in hun ogen beschouwde alleenrecht op sociaaldemocratische of socialistische idealen uit handen te geven aan een concurrerende stroming op links. Het is evident dat hun belangen een rol spelen bij de stigmatisering van Vrij Links en de reacties op het manifest uit die hoek waren dan ook bevooroordeeld en ongenuanceerd.

Vrij Links benadrukt op tal van vlakken dat het staat voor levensbeschouwelijke vrijheden, ook van minderheden, en is ook mede tot stand gekomen door mensen uit die gemeenschappen. In het bekritiseren van religieuze aangelegenheden beperkt het zich tot het benoemen van zaken die in de ogen van Vrij Links afbreuk doen aan neutraliteit, secularisme en gelijkwaardigheid. Daarbij heerst nimmer de intentie om verder te gaan dan wat onder die begrippen moreel verdedigbaar is:

“Onze levensbeschouwelijk pluriforme samenleving is als een druk kruispunt met secularisme als verkeerslichten: Niemand wordt benadeeld. Niemand wordt definitief de doorgang ontzegd. Maar dat je soms de frustratie ervaart van het wachten voor een rood licht, dat is onvermijdelijk” – Max Waterman

Vrij Links distantieert zich dan ook uitdrukkelijk van PVV en FvD en de standpunten en uitingen van die partijen die door Vrij Links als onverdraagzaam, haatdragend en discriminatoir worden beschouwd.

Als laatste valt op te merken dat het aan de kaak stellen van zaken die door Vrij Links als religieuze privileges worden beschouwd, altijd gepaard gaan met frictie. Dat zegt echter niets over de noodzaak en/of legitimiteit van die standpunten.

Nee. In het manifest wordt uitdrukkelijk betoogd dat dergelijke vrijheden al in algemenere wetten en verdragen worden gewaarborgd, zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Daarmee benadrukt het manifest dat het godsdienstvrijheid niet als concept wil afschaffen, maar een formulering van die vrijheid in de wet nastreeft waarin godsdienst exact even impliciet als iedere andere niet-godsdienstige levensbeschouwing geldt. Het uitlichten van godsdienst als levensovertuiging suggereert een bijzondere status die zich in een moderne, gelijkwaardige samenleving niet meer laat uitleggen. Vrij Links acht alle levensbeschouwingen gelijkwaardig aan elkaar, ongeacht godsdienstige dan wel niet-godsdienstige grondslag, en kan dus nooit achter een formulering van de wet staan die (een specifieke) godsdienst er uit licht. Het neutraal formuleren van grondrechten is essentieel in een seculiere staat waarin die formuleringen de basis van onze rechtsstaat vormen.

Bovendien beoogt Vrij Links om Art. 6 en 23 van de Grondwet anders in te richten of te formuleren, en wenst daarmee juist het gelijkheidsbeginsel (Art. 1) te versterken. De vrijheden in die artikelen zijn immers een logisch gevolg van gelijkwaardigheid en het belang daarvan wordt versterkt als die vrijheden in formulering ook uitdrukkelijker op het gelijkheidsbeginsel gestoeld zijn.

Veel van de gebiedende formuleringen in het manifest betreffen zaken die Vrij Links vooral zichzelf oplegt en waarover Vrij Links de lezer informeert om duidelijk te maken waar het voor staat. Het zijn dus vooral afspraken over de eigen politiek. De zaken die Vrij Links uitdraagt voor de maatschappij horen bij een normale politieke ambitie om bepaalde zaken in Nederland te veranderen die door Vrij Links als problematisch of toe aan vernieuwing worden beschouwd. Daarbij houdt Vrij Links altijd in ogenschouw dat de vrijheden voor zover redelijk in seculier perspectief worden gerespecteerd. In die gevallen legt Vrij Links dus niets op, maar spreekt het juist steun uit voor mechanismen in de samenleving die juist mensen in vrijheid zichzelf kunnen laten zijn. De zaken die Vrij Links niet onder die redelijke vrijheden beschouwt, zijn dat in veel gevallen omdat zij andermans vrijheden beknotten. In dat geval is die grotere vrijheid wellicht niet in de ogen van iedere lezer evident, maar wel in de context van de samenleving als geheel.

Nee. De seculiere staat die Vrij Links bepleit is een staat waarin het atheïsme als levensbeschouwing dezelfde beperkte en terughoudende rol speelt als alle andere levensbeschouwingen. Het geniet geen voorkeurspositie. Die staat is immers neutraal. Bovendien is manifest geschreven en omarmd door mensen uit allerlei religieuze gemeenschappen die instemmen met die seculiere, neutrale houding.

In Nederland heerst het misverstand dat secularisme een vorm van atheïsme van de staat is. Dat is onjuist. De seculiere staat opereert slechts zonder voorkeur. In een samenleving waarin godsdienst historisch gezien dominant is geweest, is een dergelijke neutrale houding altijd als een bedreiging gezien voor religieuze erkenning en bevoorrechting van de staat toen dat nog veel prominenter de norm was. De vooroordelen die daar uit voortgevloeid zijn, worden helaas nog steeds door mensen gebezigd. Vrij Links wil juist laten zien dat die seculiere staat voor mensen, ook in religieuze gemeenschappen, als een aanwinst wordt beschouwd door vrijheden gelijkwaardiger te verdelen dan nu het geval is.

Natuurlijk moet het seculiere onderwijs zich wel richten op zaken die wetenschappelijk verantwoord zijn. Maar dat zijn daarmee geen atheïstische onderwerpen. Kinderen hebben in hun onderwijs in de eerste plaats recht op een wetenschappelijk verantwoorde voorstelling van feiten en het aanleren van kritisch en rationeel denkvermogen. Natuurlijk bestaat de vrijheid om in al die opzichten anders te denken. Maar die vrijheid geldt natuurlijk ook voor kinderen ten aanzien van de levensbeschouwing van hun ouders en docenten.

Integendeel! Met de formulering “in bescherming moeten worden genomen tegen het vrije debat” wordt bedoeld dat men een debatklimaat in Nederland bepleit waar die niet-westerse Nederlanders een volwaardig onderdeel van kunnen zijn, doordat er niet meer namens hen wordt gedacht en niet meer verondersteld wordt dat deze mensen niet in staat zouden zijn tot een eigen, individuele deelname aan het debat, indien dit debat een kritische toon heeft over zaken waar zij onderwerp van gesprek zijn. Het is een erkenning van de diversiteit aan opvattingen binnen minderheidsgemeenschappen en dus een erkenning van de waarde van die gemeenschappen als bijdrage aan het debat.

Opvattingen die hier haaks op staan zijn bijvoorbeeld het idee dat mensen niet beledigd zouden mogen worden en dat de wet dat dan ook moet proberen te voorkomen. Vrij Links acht dat in strijd met het vrije debat en de vrijheid van meningsuiting.

De auteur van deze FAQ is van mening dat de formulering “niet-westers” beter weggelaten had kunnen worden, omdat deze opvatting in beginsel voor iedereen geldt, en Vrij Links zich bovendien meer als universalistisch moet profileren, dan iets specifiek westers.

Met deze beschrijving wordt getracht een overkoepelende verzamelnaam te hanteren voor allerlei confessionele stromingen en opvattingen die binnen religieuze gemeenschappen in de samenleving (kunnen) heersen, waarin er een ongelijkwaardigheid heerst tussen man en vrouw (patriarchaat), en waarin religieuze wetten belangrijker geacht worden dan de wetten van de staat (theocratisch).

Vrij Links acht vanzelfsprekend man en vrouw als gelijkwaardig en stelt dat de wetten van de staat voor iedereen belangrijker zijn dat confessionele wetten. Die wetten zijn immers niet universeel, en kunnen in strijd zijn met de wetten van de staat.

De auteur van deze FAQ is van mening dat deze wat cryptische formulering beter weggelaten had kunnen worden ten faveure van een beschrijving zoals die hierboven wordt gegeven.

Er wordt hier bijvoorbeeld gesproken over de Pacificatie van 1917, waarin in ruil voor algemeen kiesrecht, de financiering van bijzondere en openbare scholen gelijk werd gesteld. Vrij Links ziet dit als een vergissing, maar merkt met deze passage op dat deze wel een eind maakte aan de schoolstrijd die tot dan toe woedde. Het was dus feitelijk een uitzonderingspositie voor godsdienst, die de maatschappij kon absorberen omdat dit het probleem van de schoolstrijd oploste.

Het gaat hier om de arbeids- en vluchtelingenmigratie uit landen waar andere levensbeschouwingen dominant zijn, zoals, maar zeker niet uitsluitend, de islam. De veranderingen zijn moeizaam omdat in de hedendaagse samenleving een belangrijke mate van segregatie is ontstaan, langs scheidslijnen die mede door religie en religieuze opvattingen worden gedefinieerd. Het manifest probeert zeer zeker niet deze migratie en de migratiegemeenschappen als ongewenst neer te zetten, maar constateert slechts dat door de dominantie van conservatieve ideeën binnen die gemeenschappen, progressieve waarden binnen die gemeenschappen onder druk staan. Het manifest hanteert daarbij niet het rechtse idee dat “de gewone Nederlander” daar slachtoffer van is, maar benadrukt dat progressieve minderheden die óók onderdeel zijn van die migratiegemeenschappen daar het meest onder te lijden hebben. Een seculiere staat zou hun positie moeten beschermen, en zich meer uitspreken tegen onderdrukking vanuit hun eigen gemeenschap.

Het gaat voornamelijk maar niet uitsluitend om:

• Gelijkwaardigheid en gelijke rechten van mannen en vrouwen;
• De acceptatie van lhbti’ers;
• Vrije partnerkeuze;
• Lichamelijke integriteit;
• Vrijheid van meningsuiting;
• Het kiezen voor een andere levensovertuiging of andere interpretaties daarvan;
• De erkenning van het Nederlandse rechtssysteem;

Het gaat voornamelijk maar niet uitsluitend om:

• Seksueel misbruik;
• Slechte vaccinatiegraad in streng-religieuze gemeenschappen zoals de Bible Belt;
• Onvoldoende aandacht in het onderwijs voor bijv. homoseksualiteit en emancipatie daarvan;
• Beperkingen van gewetensvrijheid, vrije partnerkeuze, vrije informatiegaring en/of vrijheid van meningsuiting.

Nee, dat valt immers onder de levensbeschouwelijke vrijheden die Vrij Links ook onderschrijft. Vrij Links betoogt slechts dat universele waarden zoals vrijheid, democratie en emancipatie benadrukt moeten blijven worden, en dat minderheden binnen minderheden die die waarden uitdragen niet het slachtoffer mogen worden van de conservatieve waarden die binnen hun gemeenschap worden aangehangen. Verkettering door het omarmen van deze progressieve waarden mag nooit toelaatbaar zijn in een seculiere samenleving.

Vrij Links respecteert het recht van ouders om hun kinderen op hun manier op te voeden, maar vindt dat die vrijheid beperkt moet blijven tot de thuissituatie. Op school worden kinderen voorbereid op de samenleving die religieus en cultureel divers is. Het onderwijs moet daarom op een zoveel mogelijk neutrale wijze kinderen vertellen over alle levensbeschouwingen en daarin een beschouwende, onbevooroordeelde en terughoudende rol in acht nemen. Daarmee wordt dan namelijk een andere vrijheid gerespecteerd, namelijk de vrijheid van levensovertuiging van het kind. Die kent immers geen minimumleeftijd. Het kind werkt in het onderwijs aan zijn/haar eigen toekomst en heeft dus het volste recht om in levensbeschouwelijke zin een andere weg te bewandelen dan zijn/haar ouders. Een dergelijke seculiere onderwijsvorm in heel Nederland is voor Vrij Links cruciaal en zal op den duur segregatie bestrijden en een fundamenteel besef in alle burgers vestigen, van de gelijkwaardigheid van alle levensbeschouwingen in Nederland.

Wie oprecht kiest, uit eigen interesse en voorkeur, voor een levensbeschouwing, welke dat ook moge zijn, belijdt in grotere vrijheid dan diegene die zich dat door een ander laat voorschrijven. – Max Waterman

Nee. Bij die uitspraak werd een zeer cruciaal element toegevoegd: namelijk dat Vrij Links de voorkeur geeft aan “moslimhaat” als begrip. Daarmee probeert het dus op geen enkele wijze dergelijke misstanden te ontkennen of te bagatelliseren, maar recht te doen aan het feit dat het mensen zijn die hiervan slachtoffer zijn en niet hun ideeën. Daarmee wordt juist, sterker dan het woord islamofobie dat kan, erkend dat er mensenrechten op het spel kunnen staan bij dergelijke maatschappelijke misstanden. Bovendien is Vrij Links van mening dat de term islamofobie ten onrechte legitieme en vrije vormen van religiekritiek pathologiseert. Vrij Links ziet hierin een poging om godsdienst als idee te vrijwaren van discussie en debat, en dit is een uitstekend voorbeeld van hoe mensen ongevraagd tegen dergelijke vormen van debat in bescherming genomen worden.

Vrij Links erkent het bestaan alsmede de ernst van de manier waarop het rechtse politieke klimaat zich in de afgelopen jaren zich vijandig heeft opgesteld jegens moslims in Nederland. Vrij Links erkent ook de maatschappelijke misstanden die bestaan met moslims als slachtoffer, zoals discriminatie op de arbeidsmarkt. Vrij links tracht dat met seculiere politiek te bestrijden en denkt dat met meer ruimte voor debat binnen en buiten de gemeenschappen de diversiteit ervan beter zichtbaar wordt, waardoor vooroordelen hun kracht zullen verliezen.

Dit manifest is natuurlijk niet perfect. Het is zoals gezegd een grondslag en dus beperkt en algemeen geformuleerd. Dat roept begrijpelijkerwijs scepsis en twijfel op. Daarnaast heersen er veel ongegronde vermoedens dat dit manifest antireligieus of anti-islamitisch zou zijn en dat roept natuurlijk een zekere mate van controverse op in een samenleving die op dat vlak sterk gepolariseerd is. De poging om af te scheiden van traditionele linkse politiek en die daarmee als problematisch neer te zetten, wordt bovendien niet door iedereen gewaardeerd. Het manifest benadrukt dat die kritiek er uiteraard mag zijn. Tijdens de presentatie zijn bovendien ook twee kritische debatdeelnemers aanwezig geweest zodat deze kritiek onderwerp van gesprek kon zijn.

Het manifest is in de ogen van Vrij Links een ruwe diamant: er moet nog veel aan geslepen worden. Daar kan en mag iedereen aan bijdragen.

Nee, in beginsel is het een beweging waaraan door het manifest het startsein is gegeven. De auteurs van het manifest beogen vooral de bestaande politiek te bewegen tot de zaken die voor de auteurs en sympathisanten van het manifest als belangrijk worden geacht. Daarnaast moet het een maatschappelijke discussie kweken waarin deze zaken onderwerp van gesprek kunnen zijn. Hoewel Vrij Links zich niet specifiek vereenzelvigt met een politieke partij, zijn er wel politieke partijen die (op het moment van schrijven van deze FAQ) zich over Vrij Links uitgesproken hebben:

Lodewijk Asscher van de PvdA (twitter: @LodewijkA) heeft in een tweet op de avond van de presentatie van het manifest aangeven dat hij het een belangrijk progressief, seculier geluid vindt en dat hij zelf ook al wat aandacht aan deze uitgangspunten heeft gewijd in een eerdere lezing (Banning Lezing 2018).

Zihni Özdil van GroenLinks (twitter: @ZihniOzdil) ziet in Vrij Links een poging om een belangrijk vergeten onderdeel van het integratiedebat te belichten, namelijk de verdrukking van seculiere stromingen onder gastarbeiders en hun kinderen. Ook heeft hij op Twitter zijn steun uitgesproken over delen van het manifest ten tijde van de presentatie ervan in De Balie.

De Atheïstisch Seculiere Partij (twitter: @ASPNederland) heeft dit manifest volledig omarmd en schreef al in maart voor de gemeenteraadsverkiezingen een partijprogramma dat uit gaat van deze seculiere beginselen en universele waarden. Zij hopen deze politieke uitgangspunten concreet te verwezenlijken.

Ook in andere partijen zoals D66, SP en Partij voor de Dieren zijn mensen actief die zich uitspreken voor het manifest en/of de seculiere idealen ervan onderschrijven.