Shirin Musa: ‘Dé allochtone stem bestaat niet. Klaar’

Shirin Musa heeft in 2011 Femmes for Freedom opgericht. Daarmee vecht zij voor de rechten van Nederlandse meisjes en vrouwen die de zware gevolgen ondervinden van allerlei vormen van onvrijheid. Door de inzet van Femmes for Freedom is onder meer huwelijkse gevangenschap in Nederland juridisch, politiek, maatschappelijk en wetenschappelijk geagendeerd. Daarnaast lanceerden zij de grote campagnes Celebrate Love en Ontsnap aan je vakantie. Maar er is nog steeds veel te bevechten. Een gesprek met een van de krachtigste feministes van Nederland.

‘Nederland is wereldwijd beroemd om haar vrijheid. Ik voel mezelf een gezegend mens dat ik er woon en dat mijn ouders hierheen zijn gekomen toen ik nog een baby was. Hier kan ik op mezelf wonen, hier kan ik me vrij bewegen en me kleden zoals ik wil. We zijn een land met een vrije pers en we hebben een goed werkende democratie, waarin ieders stem wordt gehoord. Dat is elders in de wereld niet vanzelfsprekend; die vrijheid is zo mooi van dit kleine landje waarin we leven.

‘Maar voor mij, een vrouw met wortels in het oosten, blijft het verbijsterend dat er juist hier in Nederland, in dit icoon van vrijheid, door de overheid altijd óver mensen met een migrantenachtergrond is gesproken en niet mét hen. Hier denkt de overheid nog steeds dat zij in gesprek moet met ‘de vertegenwoordigers’ van gemeenschappen. Dat betekent in de praktijk altijd ‘met mannen’; het is overleggen met het patriarchaat.

‘In Pakistan, waar ik geboren ben, gaat de overheid niet naar de geestelijkheid voor dialoog en advies. Ze gaat niet naar de imams voor het oplossen van wat wij hier noemen ‘eergerelateerd geweld-zaken en andere vormen van geweld tegen vrouwen’. De overheid heeft daar haar eigen instituties en de moellahs zijn daar geen ‘vertegenwoordigers’ van gemeenschappen als het gaat om integratie, cultuur of taal. Maar in ons zó vrije land betrekt de overheid de moellahs bij álles. Dat vind ik onverteerbaar.’

De laatste zuil

‘Dat ‘spreken met vertegenwoordigers’ staat in de oude Nederlandse traditie van verzuiling. Vroeger had je ook de protestantse zuil en de katholieke zuil. In die zin begrijp ik het. Maar in 2018 worden alleen de moslims nog benaderd als zuil. Alleen wij worden blijkbaar nog als een aparte soort beschouwd, waarbinnen louter mannen zich bezighouden met besluitvorming. Dat maakt me boos. Want zo luistert de overheid op geen énkele manier naar de stemmen van de vrouwen, LHBTI’ers, niet-gelovigen of andere minderheden binnen de minderheidsgroepen. De overheid versterkt alleen de stem van de moskee.

‘De recente brief van Sander Dekker aan de Kamer over huwelijkse gevangenschap is een schoolvoorbeeld van hoe de overheid in het debat staat. Een van de aanbevelingen om huwelijkse gevangenschap tegen te gaan, van de Universiteit Maastricht, is om imams te gaan trainen tot ambtenaar van de burgerlijke stand. Heeft er in de jaren ‘70 íemand ooit gedacht, kom, laten we dominees en pastoors gaan trainen om gendergelijkheid te bevorderen? Ik dacht het niet. Maar in 2018 stelt een universiteit dat met droge ogen voor.

‘In september was de conferentie over huwelijkse gevangenschap in Utrecht die door diezelfde universiteit, het Bureau Clara Wichmann en Atria was georganiseerd. Deze emancipatie-clubs hadden religieuze leiders van alle godsdiensten uitgenodigd om over het tegengaan van huwelijkse gevangenschap te praten – maar geen enkele organisatie van de vrouwen zelf en geen activistengroep die zich voor gendergelijkheid inzet. Hoe durven ze?! Waarom betrekken deze vrouwenclubs mannen uit de gemeenschap, die bovendien opvattingen hebben die niet echt helpen, bij de bestrijding van huwelijkse gevangenschap en gerelateerde praktijken? Waarom betrekken ze geen vrouwen uit de gemeenschap? Waarom praten ze óver ons, maar niet met ons?

‘Ik vind deze houding van zulke vrouwenorganisaties, en die van overheid en wetenschap, er een van keihard seksisme, paternalisme, discriminatie en racisme jegens vrouwen uit migranten-en geloofsgemeenschappen. Bij hun eigen issues, zoals meer topvrouwen of meer vrouwen in de wetenschap, betrekken ze geen geestelijken; waarom dan wel als het gaat om ónze emancipatie?

‘Overheidsbeleid steunt in Nederland standaard op twee pijlers: de gesubsidieerde organisaties van ‘vertegenwoordigers van de gemeenschap’ en de wetenschappers. Die beide partijen worden steevast betrokken bij het maken van beleid en voorlichtingscampagnes. Maar wij? Femmes for Freedom, dat al jaren de problematiek agendeert en zaken voert voor de vrouwen, wordt niet eens genóemd. Al onze voorstellen worden van ons overgenomen – zónder bronvermelding. Dan voel ik ons bestolen. Want als we niet genoemd worden als bron, worden we weer weggewist, krijgen we weer geen erkenning voor ons werk.

‘Elke keer weer hoop ik dat Femmes for Freedom zal worden erkend als gesprekspartner op basis van onze merites, op wat we bereikt hebben. Maar dat is gewoon niet zo. We hebben een grote staat van dienst en trackrecord in het tegengaan van huwelijkse gevangenschap; we hebben met succes gelobbyd voor veranderingen in wetgeving, in beleid en in hulpverlening. En toch zitten we niet aan tafel bij de beleidsmakers. Maar wij blijven die plaats claimen. En tot die tijd gaan wij gewoon door met wat wij doen.’

Steun in de politiek

‘Tijdens de verzuiling koesterde men in Nederland de ‘emancipatie in de eigen kring’, in parallelle samenlevingen in feite. Dat beleid is in Nederland van oudsher altijd aangemoedigd. Er wordt vaak gewezen naar de PvdA als de schuldige aan de problemen rond integratie, maar ze waren echt niet de enige – vooral het CDA propageerde dat beleid en veel andere partijen gingen mee in die manier van denken.

Maar hóe kun je iemand kwetsen, als je opkomt voor onze mensenrechten?

‘In de huidige politiek vind ik gelukkig veel draagvlak en zie ik zo veel mensen die opkomen voor de individuele rechten, dwars door de partijen heen. De links-/rechts-verdeling is daarbij niet bepalend, het hangt heel erg af van individuele politici die het belang van ons werk inzien en die de durf hebben om de expertise van activisten te vertrouwen. Binnen GroenLinks, de SP, de PvdA, de VVD en de ChristenUnie, binnen alle partijen vinden we mensen die ons steunen: echte voorvechters van mensenrechten, die zich sterk maken voor onze strijd.

‘Alleen, en dat blijf ik heel gek vinden, bij D66 komen we er niet goed in. Niet landelijk, niet in Rotterdam en niet in Haarlem, waar een wethouder bij de moskee ging polsen of er draagvlak was voor onze posters over vrije partnerkeuze. Het verbaast me zo, omdat D66 dé partij van de zelfbeschikking en de vrijheid is. Ze steunen onze rechten ook wel, maar dan binnen bepaalde grenzen: D66’ers hebben de neiging te denken dat je moslims moet ‘beschermen’ en ‘niet mag kwetsen’. Voorál niet kwetsen! Maar hóe kun je iemand kwetsen, als je opkomt voor onze mensenrechten? Ik betreur dat en hoop dat het verandert, maar als D66 niet met ons wil praten, dan is dat maar zo. Er zijn genoeg andere partijen die ons wél serieus nemen en respecteren.’

Ambtelijk vastlopen

‘Mijn ervaring is dat de barrières tegen ons werk niet in de politiek, maar vooral in de ambtenarij liggen. Ik kan zo veel voorbeelden vertellen over hoe we worden afgehouden door beleidsmakers en andere ambtenaren. Vooropgesteld, ook ‘de ambtenarij’ is geen uniforme groep, je hebt ook heel geïnteresseerde en leuke ambtenaren. Ik vertel alleen wat wij te vaak meemaken. Het is voor mij een bron van frustratie dat je je als vrouw vrij vecht uit een patriarchale gemeenschap, en dat je vervolgens in het maatschappelijke middenveld wééŕ wordt tegengewerkt. Door de organisaties uit de ambtenarij, de wetenschap en de clubs van de witte feministes. Ik heb een hekel aan het noemen van kleur, maar hier doe ik het. Omdat zij ons bij ónze emancipatie voor de voeten lopen.

‘Dankzij ons lobbywerk zijn er trainingen voor maatschappelijk werkers, agenten en leerkrachten om situaties te herkennen en de vrouwen een handelingsperspectief te bieden. Wij mogen die trainingen niet geven, omdat wij geen ‘kennisinstituut’ zijn. Wij doen zestig zaken per jaar, maar we mogen niemand trainen. We mogen komen opdraven als ‘ervaringsdeskundige’ op congressen, voor een gratis lunchbon. Wij mogen alleen organisaties van migrantenvrouwen trainen – die worden niet als professionals geteld, maar worden ‘zelforganisaties’ genoemd.

‘Die brief van Sander Dekker was de druppel. Femmes for Freedom is in Nederland altijd leidend geweest in het aan de orde stellen van de problematiek en het lobbyen voor verandering, met aantoonbaar grote verdiensten. Wij hebben alle persoonlijke aanvallen geïncasseerd. Wij agendeerden huwelijkse gevangenschap in 2012. Ik stond toen ook de media te woord. Een woordvoerder van het Contactorgaan Moslims en Overheid riep in een radiogesprek tegen mij dat het niet waar was wat wij zeiden, dat huwelijkse gevangenschap helemaal niet bestond en dat vrouwen gewoon wel konden scheiden. “Jij bent helemaal geen moslim”, riep hij. En nú wordt datzelfde CMO, en andere islamitische organisaties, door beleidsmakers betrokken om er voorlichting over te ontwikkelen – zonder óns? Laat me niet lachen.

‘Veel problemen zijn inmiddels erkend door de politiek en aangepakt in wet- en regelgeving, maar worden in de hulpverlening nog te weinig opgepakt. Een project waar ik me al jaren mee bezig houd is het Ticketfonds, een noodfonds om meisjes en vrouwen die in een ander land worden achtergelaten of uitgehuwelijkt, terug te kunnen laten komen naar Nederland. De politiek heeft die noodvoorziening nu ingevoerd.

‘Je zou denken dat dit opgelucht gevierd wordt en stevig bekend wordt gemaakt aan de doelgroep. Maar ik heb alle sites van de overheid bekeken en nergens werd melding gemaakt van deze mogelijkheid. Op mijn vraag aan de ambtenaren van Buitenlandse Zaken is me letterlijk gezegd: “Dat klopt, dat willen we ook niet bekendmaken, anders wordt er misbruik van gemaakt.” Ik ben daar echt een dag ziek van geweest. Hoezó misbruik? Als je dan zo bang bent dat mensen er een gratis vakantiereis proberen uit te halen met ‘oh eh ja ik ben uitgehuwelijkt’, dan ontwikkel je dáár checks and balances op, zodat het níet wordt misbruikt. Maar laat nooit vrouwen in noodsituaties barsten omdat ze niet weten dat er hulp is.

‘Diezelfde ambtenaren van BuZa hebben onomwonden gezegd: “Wij willen niet met jullie praten, in Nederland hebben we een overlegstructuur en die houdt in dat we aan tafel zitten met politici en het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang.” En het wrange voor ons is, dat het Knooppunt er alleen maar is gekomen omdat Femmes for Freedom zich daar suf voor gelobbyd heeft. Maar bij de uitwerking ervan worden we erbuiten gehouden.

‘Ik heb geaccepteerd dat dit is hoe het gaat, en Femmes for Freedom heeft nog genoeg andere dingen te doen, maar dit is in feite ondermijning van de democratie. Kamerleden hebben keer op keer de oproep gedaan aan de regering en ambtenaren om Femmes for Freedom bij beleid te betrekken, maar in de ambtelijke uitvoering stokt het.

Ik vraag ambtenaren wel eens: Denk je dat jullie met ‘de’ moslims praten als je met het CMO of het SPIOR overlegt?

‘Als de partijen met echte merites niet betrokken worden bij overheidsbeleid, dan kan dat tot onbedoelde, schadelijke effecten leiden. Omdat de beleidsmakers de dynamiek niet kennen. Ik vraag ambtenaren wel eens: “Denk je dat jullie met ‘de’ moslims praten als je met het CMO of het SPIOR overlegt? Die vertegenwoordigen echt niet alle moslims – en zeker niet de minderheden, zoals de sjiieten, de alevieten of de ahmadiyya. En die religieuze organisaties komen niet op voor belangen van vrouwen, behalve als het om de hoofddoek of de boerkawet gaat. Ze komen niet op voor de LHBTI-mensen, of degenen die hun geloof verlaten.” De enige reactie is een glazige blik en men gaat over tot de orde van de dag. Ze weten het gewoon niet.

‘Hetzelfde geldt ook voor andere groepen migranten hoor, zoals de Hindoestanen. Jarenlang was Stichting Hindoestani/Vobis gesprekspartner van de overheid rondom Hindoestanen. Op basis waarvan? Omdat er een Hindoestaanse man is die een club opricht en zegt dat hij namens alle Hindoestanen spreekt?

‘Mijn dringende oproep is altijd: praat nou alsjeblieft ook met individuen en niet alleen met ‘de’ organisaties. Kijk naar Quinsy Gario, die heeft als individu de hele Zwarte Piet-discussie geagendeerd en aangejaagd. Ik heb bij SZW zó veel inviduen aangedragen – columnisten, activisten, journalisten en wetenschappers – die individueel állemaal een bijdrage kunnen leveren aan een inclusiever Nederland. Maar je komt er níet door.’

Racisme van de lage verwachtingen

‘Er is ook een bepaalde minachting, dat wat Maajid Nawaz noemt de bigotry of low expectations. Zo hoorde ik van een oud-Kamerlid dat het ministerie van SZW vroeg waarom FFF geen subsidie krijgt. Zij kreeg als antwoord: “Allochtonen kunnen geen subsidievoorstellen schrijven.” Beschamend. Deze ambtenaren mogen élke dag bij Femmes for Freedom komen kijken: we zijn een netwerk van vrijwilligers met daarin economen, managers, fiscalisten en juristen die ons steunen. Femmes for Freedom heeft bewezen dat we zonder subsidie in de lucht blijven, met donaties van particuliere fondsen en projecten.

‘En toch worden we te min geacht. Ik denk dat ambtenaren het verwarrend vinden om met een moslimvrouw te vergaderen over andere onderwerpen dan de hoofddoek, of de boerka, of ‘ik word gediscrimineerd’. Moslimvrouwen zijn zó veel diverser dan deze ambtenaren weten.

‘Een ander argument dat we van ambtenaren horen, bijvoorbeeld rondom de zoenposters voor vrije partnerkeuze, is: “Dat is kwetsend, dat kan de doelgroep niet aan.” Of: “Dat is te confronterend.” Hoezo kwets je de doelgroep dan? Als je als autochtoon opkomt voor homorechten, dan kwets je toch niet je mede-autochtoon daarmee? Natuurlijk niet. Alleen de allochtoon, die is ‘zielig’, die moet ‘beschermd worden’. Alsof hun tere ziel dat ineens niet aankan. Dat racisme van lage verwachtingen is boosmakend.

‘En als er eindelijk iets is bevochten voor allochtone vrouwen – het Ticketfonds –  dan mogen ze er geen gebruik van maken. Want zíj worden gewantrouwd. Stel je voor dat het noodnummer 112 er is maar ssst, niemand mag het weten, want dan gaan mensen het misbruiken. Zo zie ik het. En dit is geen politieke beslissing hè – het is een ambtelijke keuze. Het is niet te accepteren. Daarom hebben wij zelf de grote campagne Ontsnap aan je vakantie georganiseerd. Wij, die niet mee mogen praten, doen wat de overheid laat liggen.’

Moskee en witte vrouwen, blijf met je poten van onze emancipatie áf

‘De geschiedenis van de moslimvrouwen is niet zo verschillend van de emancipatie van autochtone vrouwen. Aan de ene kant zie je mensen zich meer terugtrekken in hun geloofsgemeenschap, maar je ziet tegelijkertijd ook ontkerkelijking, secularisatie, emancipatie en zó veel meer. En als daar de moskee bij betrokken wordt, door overheid en vrouwenorganisaties die door witte vrouwen worden geleid, denk ik: blijf met je handen, met je poten áf van ónze emancipatie. Blijf af van wat wij willen en van hoe wij onze levens willen inrichten. En kom niet ook hier weer met je imams aanzetten. Dat zit me heel erg hoog.

‘Laat het individu het zelf bepalen. Zie de mens als individu en niet als groep. En wij, mensen met een migrantenachtergrond, worden nu als een domme kudde gezien die niet in staat is zelf na te denken en voor zichzelf op te komen. Ik vind dat schadelijk.

‘De stilte onder sommige progressieven valt me op. Je hebt in hun ogen blijkbaar de mensenrechten voor de eigen groep en die voor de gekleurde medelander, voor wie het ‘gevoeliger’ ligt. In de Kamerstukken staat bijvoorbeeld dat huwelijkse gevangenschap ook internationaal geagendeerd gaat worden, mede dankzij Femmes for Freedom. En daarna zeiden ambtenaren van BuZa me: “Maar het ligt wel gevoelig hoor!” Ja én? Alles lag vroeger ook gevoelig voor het Vaticaan en voor katholiek Polen en daar laat niemand zich door weerhouden. Onze overheid komt – volkomen terecht – op voor homorechten in Oeganda, maar de internationale agendering van huwelijkse gevangenschap is gevoelig?! Ga toch weg. Het recht om te trouwen is precies hetzelfde als het recht om te mogen scheiden.

‘Op de European Feminist Research Conference in Göttingen kregen we voortdurend de vraag waarom we niet samenwerken met moskeeën en community leaders. En dat kwam van genderwetenschappers, nota bene. “What about the feminists in the 70’s?” heb ik geantwoord. “Did they work with the church? Of course they didn’t.” De kerk was niet pro-vrouwenrechten. Het waren individuele vrouwen die opstonden en uiteindelijk werd dat een olievlek, waarbij mannen en vrouwen samen de verandering bevochten.

’Die wegen heb ik als individu al bewandeld, en niemand binnen die instituties kon of wilde mij helpen. We hebben nu, met Femmes for Freedom, zeven jaar later veel bevochten. Door onze individuele inzet. We krijgen de instituties wel mee ná het agenderen, niet ervoor. We hebben geen toestemming nodig van het patriarchaat.

‘Want ik ken mijn Nederlandse geschiedenis: tot 1971 konden man en vrouw niet scheiden, tenzij er gelogen werd in de rechtbank dat een van beiden overspel gepleegd had. Dit is precies waar moslimvrouwen tegenaan lopen als ze een nieuwe relatie hebben. Omdat ze niet makkelijk wereldwijd kunnen scheiden. En wij willen precies dat wat júllie hebben bevochten. Niet meer, niet minder.

‘Misschien kennen deze ambtenaren de geschiedenis niet, of kennen ze te weinig mensen uit hun omgeving die zo’n achtergrond hebben, om het echt te begrijpen. Overheidsorganisaties kunnen ook zelf veel diverser worden. Als er sollicitatiebrieven binnenkomen, geef dan ook mensen met een andere achternaam een kans, zou ik zeggen.’

Universele menselijke dromen

‘Een aantal traditionele allochtone organisaties krijgt subsidies om onderwerpen zoals eerwraak of homoseksualiteit bespreekbaar te maken. Ik zou zo graag zien dat daar de voorwaarde aan wordt verbonden dat ook de seksuele vrijheid van vrouwen besproken wordt, want dát is vaak een no-go area. Vrouwen worden nog veel te vaak in een kuisheidsgordel gehouden. Sadet Karabulut heeft er in de Kamer goed stampij over gemaakt. Ze kreeg nul op het rekest, met het argument ‘dat laten we aan de organisaties zelf over, dat is hun vrijheid’. Waarom toch?

‘Feministes bepleiten in Nederland wél vrouwenquota voor diversiteit in de board room van bedrijven en ministeries. Ik ben echt een vrolijke en optimistische feminist, maar ik vraag me af waarom deze eis nóóit wordt gesteld aan de organisaties van ‘vertegenwoordigers’. Waarom is het daar ineens wel oké dat er alleen mannen spreken?

‘Het CMO heeft nooit een vrouwelijke woordvoerder gehad; ze hebben zich nooit druk gemaakt over de positie van vrouwen. Ja, als het gaat over de hoofddoek bij de politie en de boerka mogen dragen, dán wel. Dan komen de door mannen geleide organisaties ineens op voor de vrouwen die hun gezicht willen bedekken. ‘Willen’ volgens die mannen dan. Maar er zijn vrouwen die te maken krijgen met ernstig geweld, vrouwen die in landen van herkomst worden achtergelaten, die tegen hun zin worden uitgehuwelijkt. Wie komt er daar voor hen op?

Het gaat om de vrijheid om jezelf te zijn, zo eenvoudig is het

‘Van een deel van de baanbrekende feministes uit de jaren ‘70 en ‘80 krijgen we al net zo min steun. Die willen het houden op ‘voorlichting’, waarbij ze zelf alles in de hand hebben en ze de allochtoon klein houden. Joh, je had mijn móeder misschien kunnen voorlichten, maar mijn generatie is hier geboren en getogen. We doen het zelf wel. Ik doe het op mijn manier, Sylvana Simons doet het op haar manier. ‘De’ allochtone stem bestaat niet, klaar.

‘Ik hoop op de dag waarop we afstappen van de neokoloniale blik dat we alleen vrouwen in Afrikaanse of Arabische landen moeten redden, maar stilzwijgen over hun rechten in Nederland. Nederland steunt het SheDecides-programma voor de emancipatie en de seksuele reproductierechten van vrouwen in ontwikkelingslanden. Maar waarom is er geen SheDecides voor vrouwen in Europa?

‘Vrouwelijk leiderschap vinden we voor de witte vrouw en internationaal heel belangrijk. Bij overleg in conflictgebieden en bij vredesonderhandelingen móeten vrouwen aan tafel zitten. Maar hier in Nederland laten we allochtone vrouwen hooguit in de buurthuizen aanschuiven. Dat is interessant he? Dat we miljoenen ontwikkelingsgeld inzetten om kindhuwelijken en gedwongen huwelijken in het buitenland tegen te gaan, maar dat we dat kleine ticketfondsje voor Nederlandse vrouwen en meisjes verstoppen uit angst voor misbruik?

‘Femmes for Freedom strijdt ook voor seksuele vrijheid van vrouwen, we agenderen huwelijkse gevangenschap, huwelijksdwang, eerwraak, achterlating. Maar daar blijft het niet bij. Want zelfbeschikking is zo veel meer. Het recht om te geloven wordt door de gesubsidieerde organisaties zeer terecht verdedigd, maar waarom niet ook het recht om niet te geloven? Of algemener, het recht om te denken wat je wilt denken, te kleden hoe jij je wilt kleden. Ik zie dat daar ook heel veel issues spelen.

‘Het gaat om de vrijheid om jezelf te zijn, zo eenvoudig is het. Je eigen leven inrichten zoals jij dat wilt is zo’n essentiële en universele menselijke behoefte. Hoezo zouden de klassieke vrijheden van individuen alleen maar ‘westerse waarden’ zijn? Hebben anderen er geen recht op? De benaming ‘westerse waarden’ is zo fout – het zijn menselijke behoeften en universele mensenrechten.’

Actieplan Zelfbeschikking

‘Ook binnen de enorme diversiteit aan etnische groepen en levensovertuigingen onder minderheden heb je weer allerlei tweedelingen. Je hebt de mensen met een hypotheek die met mensen uit hun eigen inkomensklasse omgaan en je hebt mensen die rondkomen van de voedselbank. Ik schrok zelf ook toen ik onlangs een Turkse vrouw sprak met zes kinderen, die jaren in Turkije in de gevangenis heeft gezeten, die veel problemen heeft en zich er maar niet uit kan vechten, en haar dochters na haar ook niet. Die problematiek wordt dus doorgegeven. Integratie is heel vaak ook een sociaal-economisch probleem. Soms gaat het echt om overleven.

‘Mijn grote droom is een Actieplan Zelfbeschikking voor vrouwen uit minderheidsgroeperingen, een compleet beleidsplan om de sociale, culturele, juridische en economische emancipatie te steunen. De cijfers liegen er niet om: eenderde van alle Marokkaanse en Turkse vrouwen is economisch zelfstandig, tegenover 56% van de vrouwen zonder migratieachtergrond. Dat zijn wel ernstige getallen.

‘Natuurlijk, elke vrouw is vrij die keuze te maken, maar ik geloof niet in het bevechten van vrijheid zonder financiële onafhankelijkheid. Economische emancipatie helpt vrouwen hun vrijheden te bevechten én die door te geven aan hun dochters, of om een rolmodel te zijn voor anderen. En ik hoop zeker ook dat mannen gaan inzien wat het belang is van arbeidsparticipatie van vrouwen en van samen financieel bijdragen aan het gezin. Noorwegen werkt al met zo’n actieplan. De overheid, de vrouwen, de hulpverleners, samen zetten ze hun schouders eronder. Hun aanpak omvat ook een programma om de negatieve sociale controle waar vrouwen vaak het slachtoffer van worden, tegen te gaan. Dát vind ik zo interessant. Dat zou ik ook heel graag in Nederland willen zien.

‘Ik geloof dat we echte verandering gaan bereiken, ik ben een hardcore optimist. Mijn werk is begonnen vanuit verontwaardiging, omdat niemand iets voor ons deed. Ik werd er van alle kanten op gewezen dat het niet zou lukken, dat alles nu eenmaal allemaal zo was als het was, en dat ik gewoon geduld moest hebben. Nou, we hebben het ook niet in een dag geklaard, maar dat er wél oplossingen zijn, dat het wél anders kan, dat hebben we met Femmes for Freedom bewezen. Zonder overheidssubsidie. Je kunt altijd je eigen verantwoordelijkheid nemen als burger en je blijven inzetten. Daar geloof ik in. En daar blijft Femmes for Freedom mee doorgaan.’

Fotografie: soliphotography.nl