In de nasleep van de terroristische aanslagen die in Frankrijk plaatsvonden*, liep mijn Twitter-tijdlijn over van de links naar artikelen van opinieschrijvers en analisten uit veel westerse media, met name Engelstalige publicaties. Die struikelen over elkaar in het zoeken naar een antwoord op de vraag waarom islamisten een leraar en een vrouwelijke kerkganger hebben onthoofd en waarom ze in de jaren daarvoor journalisten hebben neergeschoten en vermoord.
Sommige van deze artikelen spugen zonder omhaal op de vrijheid van meningsuiting. Ik stuitte op media die ik altijd heb gerespecteerd, maar die hier bijna allemaal bovenop doken in opiniestukken die schrikbarende overeenkomsten vertoonden met de woorden die ik ken van islamitische theocraten en fundamentalisten. Sommigen gingen zover dat ze Frankrijk de schuld van de aanslagen geven op basis van haar koloniale verleden, terwijl anderen satire gelijkstellen met moord. Sommigen verguisden de ‘vastberaden houding’ van de Franse president Emmanuel Macron in taal die ‘suggereert dat de jaren van kolonisatie en imperialisme, de buitenlandse politiek en het Franse verleden zijn teruggekomen om ze bij de lurven te grijpen’.
Zo twitterde de Associated Press ‘AP legt uit: Waarom Frankrijk zoveel woede opwekt in de moslimwereld.’ De tweet is inmiddels verwijderd, maar het artikel bleef online nog beschikbaar, met taalgebruik van de AP-schrijver zoals (cursivering door mij): Het is [het Franse] gewelddadige koloniale verleden, een hardnekkig seculier beleid en een keiharde president die wordt gezien als ongevoelig tegenover het moslimgeloof‘ – dit alles opgevoerd als reden waarom messenzwaaiende moordenaars onschuldige mensen hebben vermoord, waaronder Samuel Paty – een onderwijzer die zijn leerlingen onderwees over vrijheid van meningsuiting en die werd onthoofd door een moslimjongere die pas net in Frankrijk was gearriveerd.
De AP-schrijver gaat zelfs zover dat hij insinueert dat Frankrijk er helemaal niet in is geslaagd de Franse moslimbevolking in de Franse cultuur te integreren. En dat Frankrijks eerdere militaire voetafdruk in West- en Noord-Afrika (cursivering door mij) “… routinematige online oproepen van IS, AL-Qaeda en andere extremisten voedt voor vergelding op Franse bodem, in de hoop Frankrijk te dwingen haar troepen terug te trekken.” Vroeger had ik respect voor AP, maar na het lezen van een dergelijke publicatie is dat respect verdwenen.
Een ander opiniestuk, uit een publicatie die zichzelf Politico Europe noemt, gaf ‘een extreme vorm van secularisme en het omhelzen van godslastering’ aan als de redenen waarom er onthoofdingen plaatsvinden in verschillende steden in Frankrijk. De auteur is geen journalist, maar een student sociale wetenschappen. Misschien was er geen redacteur beschikbaar om het artikel door te lichten. Misschien. Ik ben gewoon aan het speculeren. Maar hier is de kern van het opiniestuk.
Hij schrijft: ‘Een van de bepalende kenmerken van dit nieuwe secularisme is het aanmoedigen van religieuze godslastering – en in het bijzonder de extreme uitdrukking ervan in de vorm van karikaturen zoals die van Mohammed. Deze omarming werd volop in beeld gebracht na de moord op de leraar die in zijn klassen cartoons van Mohammed liet zien, toen veel Franse intellectuelen de blasfemie aanprezen en de ondubbelzinnige verdediging van het recht op vrije meningsuiting door de regering verdedigden. Ze hadden beter moeten nadenken over hun woorden.’ **
En dat is nog niet alles. Een groot deel van de Nederlandse media is ofwel onverschillig, ofwel speelt nog steeds een inhaalslag nadat het satirische tijdschrift Charlie Hebdo de Mohammed-cartoons opnieuw publiceerde ter gelegenheid van het proces tegen de daders van de terreuraanslag van 2015 op hun kantoor.
Toen president Emmanuel Macron een toespraak hield ter verdediging van de vrijheid van meningsuiting tegen het terrorisme, ontweek een deel van de Nederlandse media bewust het noemen van Macron, of sloot zich aan bij het populaire excuus: ‘maar vrije meningsuiting mag niet beledigend zijn’ …
De Amsterdams krant Het Parool publiceerde zelfs een artikel waarin de imam van de Blauwe Moskee in Amsterdam bepleit om ‘wetgeving om de Mohammed-cartoons in Nederland te verbieden’. Het Parool publiceerde twee dagen achter elkaar artikelen over imam Yassin Elforkani, die ooit werd ondervraagd door een parlementaire onderzoekscommissie over ‘buitenlandse financiering’ van zijn moskee. Ik stond perplex.
Wat is hier aan de hand?
Ik maak me vooral zorgen over een deel van de westerse media waarin extremistische imams worden nagepraat, waar moord wordt verward met vrije meningsuiting en waar terrorisme wordt vergoelijkt, terwijl men bewust en opzettelijk – misschien zelfs vanuit een verwrongen ‘goede intentie’ – de ideologie van intolerante theocratieën die de vrijheid verachten, in de kaart speelt.
Deze media hebben zeker nooit een blik geworpen op de ranglijsten van de persvrijheid in de rest van de wereld. We moeten vooral eens kijken naar de hoogste en laagste 20 van de 180 landen die zijn opgenomen in de World Press Freedom-index 2020. De laagste 20 posities worden voornamelijk ingenomen door landen waar de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid worden beknot door theocratische regeringen. Een groot aantal van deze landen kent een moslimmeerderheid. De top 20 van landen met de grootste persvrijheid daarentegen wordt grotendeels gevormd door seculiere landen waar de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting een integraal onderdeel van de wet zijn.
Nog schokkender is dat geen van deze media evenredige aandacht besteedde aan de manier waarop China zijn moslimbevolking behandelt, ondanks het feit dat er jarenlang bewijs is verzameld van de wreedheden van de Chinese regering tegen de Oeigoerse moslims in de provincie Xinjiang, inclusief concentratiekampen, gedwongen sterilisatie en gevangenisstraf.
De media behoren de waakhond van de bevolking te zijn. Journalisten hebben de plicht om verslag te doen van de gebeurtenissen die zich voordoen; om te informeren, op te voeden en het debat over relevante kwesties te stimuleren. De media zijn een krachtig middel om de agenda van een land te bepalen, het discours te stimuleren, de democratie te versterken en zelfs bij te dragen aan beleidsverandering.
Maar wanneer journalisten in tijden als deze een half geïnformeerde ‘analyse’ met een klik op de knop de wereld insturen, is dat geen journalistiek gebeuren. Dit is clickbaiting ter vermaak. En het is gevaarlijk.
De meeste landen in de ontwikkelde wereld hebben vrijheid van meningsuiting en persvrijheid verankerd in de grondwet, als integraal onderdeel van de samenleving. Bovendien gaan beide hand in hand. De basis voor de vrijheid van de media om het publiek te informeren ligt in het feit dat overheden en andere gevestigde belangen de verspreiding van waarheidsgetrouwe informatie niet in de weg staan.
Wat voor soort journalistiek bedrijven we eigenlijk als de pers het op zich neemt om vooringenomen artikelen te produceren? Is het de bedoeling om de ‘nieuwe demografie’ van de lezers, kijkers en consumenten van onze verschillende publicaties aan te spreken en te behagen? Is de democratische waarde van het informeren van het publiek nu weggevallen, met als gevolg dat journalisten alleen nog maar publiceren wat wij denken dat de consumenten willen horen?
Natuurlijk zijn opiniestukken precies dat: opinie. Ik schrik dan ook niet van het feit dat er opiniestukken zijn waar ik het niet mee eens ben; het gaat erom dat eenzijdige opiniestukken meer aandacht krijgen van respectabele media dan feitelijke stukken. Als vooraanstaande media die altijd een goede reputatie hebben genoten, plotseling afglijden naar het glibberige pad van het behagen van extremisten – dan maak ik me echt zorgen over de persvrijheid.
*Dit artikel verscheen oorspronkelijk in november 2020 bij Sisterhood magazine, na de moorden op leraar Samuel Paty en op een vrouw in een kerk in Nice.. Vertaald met toestemming van, en dank aan Halima Salat en Sisterhood, door de redactie van Vrij Links.
** genoemde stuk bij Politico Europe is inmiddels teruggetrokken door de redactie van Politico Europe zelf
Foto Emmanuel Macron cc Wikipedia
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
