De Chileense Cote Veragua, sinds 2020 stadskunstenares van Leeuwarden, kreeg deze zomer te maken met intimidatie en agressie door een op straat geschilderde regenboog. Cote was geschokt en bang, maar twijfelde geen seconde. Ze vocht terug en organiseerde een stoepkrijtprotest. Het resultaat: een nog grotere regenboog en de start van een publieke dialoog in de Friese hoofdstad. Karien van der Mei sprak met haar om te vragen hoe ze terugkijkt op de gebeurtenissen van deze zomer en om te onderzoeken wat haar drijfveren zijn.
Juli dit jaar fleurden verschillende kunstenaars met een kilometerslang straatkunstwerk de Leeuwarder binnenstad op. Na de donkere coronaperiode wilden lokale ondernemers op kleurrijke wijze aandacht vragen voor hun straat. De productie lag in handen van kunstenaarscollectief Writer’s Block, maar deelnemende kunstenaars mochten een eigen draai geven aan ‘hun stuk straat’.
Voor Cote Veragua, afkomstig uit Chili en als kunstenaar actief onder de naam Cote Create, was de keuze niet moeilijk. “Mijn kunstprojecten hebben meestal te maken met grote onderwerpen en dan met name diversiteit. Niet alleen seksuele diversiteit, maar ook etniciteit en afkomst. Mijn kunst is kleurrijk en bijna kinderlijk, om een reactie uit te lokken. Ik kies bewust om op die manier grote onderwerpen op een positieve manier te benaderen.”
Waarom koos je voor een regenboog?
“Ik heb niet alleen een regenboog gemaakt, maar ook een kunstwerk aan de andere kant van de straat, met als thema dna. Daarmee wilde ik benadrukken dat we voor 99,9% gelijk zijn aan elkaar en maar voor 0,1% verschillen. Met beide kunstwerken wilde ik aandacht vragen voor diversiteit.
Leeuwarden is een van de ‘cities of love’ en ik vond dat we een statement nodig hadden. Zoals Utrecht het regenboogfietspad heeft. Andere ‘cities of love’ hebben ook iets om diversiteit te eren, Leeuwarden heeft niets. Ik koos bewust om de werken groot te maken. Ik wilde dat mensen erover praatten en het zouden zien. Het was ook in een stuk van de binnenstad waar mensen er niet omheen konden. Het was zichtbaar.
Ik had alleen nooit verwacht dat mensen in Nederland er negatief op zouden reageren, door het beeld wat we van Nederland hebben als erg open-minded land. Ik had dit dus echt niet zien aankomen. Heel naïef van me.”
We zijn tientallen keren benaderd door agressieve, intimiderende mannen. Ik was natuurlijk bang, ik had geen idee waar mensen met zoveel haat toe in staat waren.
Want wat gebeurde er precies?
“Ik was aan het schilderen met mijn stagiaire, dus wij alleen als twee vrouwen. We zijn tientallen keren benaderd door agressieve, intimiderende mannen. Het waren nooit vrouwen, alleen maar mannen. Uit de manier waarop ze tegen me praatten had ik al door dat ze zich heel machtig voelden. Ze kwamen heel dichtbij en schreeuwden. Ik ben gewend om dialoog te voeren op sociaal vlak en ben daardoor ook wel boze mensen gewend. Maar dit was intimiderend.
De negatieve reactie die ik het meeste kreeg was waarom de gemeente geld geïnvesteerd had in homopropaganda. Mensen dreigden een klacht in te dienen. Overigens financierden lokale ondernemers dit project, niet de gemeente.
En dan heb je nog sociale media. Sociale media is het allerergst. Ik kreeg zelfs berichten op mijn eigen Instagram. Er waren mensen die zeiden dat ik een ‘kankerhomo’ was en die dreigden het kunstwerk te vernietigen.”
Waar ligt de grens tussen een vervelende reactie en intimidatie voor jou?
“Intimidatie is voor mij het totale gebrek aan dialoog, de agressieve toon, het schreeuwen en hoe dichtbij ze kwamen. Je weet niet waar iemand met zoveel woede en haat toe in staat is.”
Wat deed dit met je?
“Ik was natuurlijk bang. Ik had geen idee waar mensen met zoveel haat toe in staat waren.”
Heb je ooit overwogen hierom de regenboog te verwijderen?
“Nee. Nooit. Als ik iets vind, ben ik niet iemand die stopt uit angst. Ik ga door. Bang of niet. Ik vond het vreselijk, maar ik haalde kracht uit de positieve reacties. De meeste mensen waren namelijk positief. De mensen met haatreacties zijn in de minderheid, maar vormen wel een agressieve groep.”
Ben je bang dat publiciteit opnieuw intimidatie en agressie oproept?
“Weet je wat het gekke is? Het was een trending topic in de hele stad, de lokale en landelijke media hadden aandacht voor wat er gebeurde en iedereen had het erover. Maar nu, twee maanden later, ligt de regenboog er nog altijd. In perfecte conditie, gelukkig. Mensen maken nog steeds foto’s, maar dat is alles. De haat is gestopt. Dus ik ben eigenlijk meer nieuwsgierig. Zou het thema opnieuw oplaaien?”
De media vertelden veel over de negatieve reacties. Dat is vast interessanter om over te schrijven, maar ik miste het positieve. Ik besloot zelf het échte verhaal maar te vertellen.
Kun je een voorbeeld noemen van een van de reacties die je kracht gaf?
“Er waren mensen die het gewoon mooi vonden om de kleurrijkheid van de kunst. Maar ook veel mensen uit de lhbtiq+-gemeenschap die heel enthousiast waren omdat dit aanzet geeft tot dialoog. Er was bijvoorbeeld een lesbisch stel van een jaar of 50 dat zó blij was met de regenboog, omdat ze zich gerepresenteerd voelden in de stad. Ze waren echt geëmotioneerd. En er was een jong stel dat openlijk zoende op de regenboog ten overstaan van een groep, nog ná alle negatieve reacties. Ze maakten een duidelijk statement. Mensen denken dat dat makkelijk is om te doen, maar dat is het niet. Deze reacties gaven me kracht om het onderwerp verder bespreekbaar te maken en een demonstratie te organiseren. Ik wilde juist die mensen laten weten dat we ze steunen.”
Waarom moeten deze mensen zich volgens jou gerepresenteerd voelen in een stad, op basis van geaardheid?
“Iedereen moet zich gerepresenteerd voelen in de stad! Dit hebben we allemaal nodig. De lhbtiq+- gemeenschap is een heel grote groep. En ik denk dat ik voldoende onderzoek gedaan heb, en met mensen uit gemeenschap heb gepraat, om te weten dat deze groep mensen lang niet altijd een veilige plek krijgt of zich gerepresenteerd voelt.”
Sommige mensen zouden misschien zeggen dat je deze groep als slachtoffer neerzet.
“Als je erover nadenkt zijn ze slachtoffers van de maatschappij, van de discriminatie van deze maatschappij. Een slachtoffer is iemand die lijdt door iemand anders en dat is in dit geval duidelijk aan de orde. Deze mensen lijden door het oordeel van mensen die ze niet de tijd geven om hun verhaal te doen, het te begrijpen en het vervolgens te accepteren.”
Kun je je ook voorstellen dat iemand geen behoefte heeft aan deze representatie in de stad?
“Ja ik kan me dat volledig voorstellen en respecteer dat. Iedereen heeft een ander perspectief en ik respecteer dat standpunt. In de huidige maatschappij is zichtbaar hoe de representatie en het blootstellen van dit onderwerp kwetsbaar is voor een groep mensen. We mogen niet vergeten dat de maatschappij ervoor zorgt dat mensen van deze gemeenschap nog steeds in angst leven en dit komt doordat de agressie van bepaalde groepen realiteit is. Mijn eigen ervaring, en wat ik begreep door te praten met – en luisteren naar – mensen uit de gemeenschap is dat dit iets was wat de stad nodig had. Iedereen moet gerepresenteerd worden. Dat is een moeilijke stap want het zorgt voor aandacht, maar het is een manier om het gesprek erover te beginnen.”
Je kunst heeft vaak een maatschappelijk thema. Heb je dergelijke reacties weleens eerder meegemaakt met een van je kunstwerken?
“Nooit. Je kunt niet doen alsof je kunst door iedereen positief ontvangen wordt, je hebt altijd mensen die het mooi vinden en mensen die het niet mooi vinden. En soms moeten mensen even wennen aan iets nieuws. Maar ik had nog nooit eerder dit soort haatreacties ontvangen.”
Je kreeg veel media-aandacht naar aanleiding hiervan. Wat vond je daarvan?
“Alle lokale media hadden het erover, maar ze schreven veel over de negatieve reacties. Het negatieve is vast interessanter om over te schrijven, maar ik miste het positieve. Ik heb meer dan 8.000 volgers op sociale media en besloot het échte verhaal zelf maar te vertellen. Dus niet alleen de negatieve reacties, maar het complete verhaal. “
Je moet gewoon altijd een creatieve manier vinden om te reageren. Het protest was zó mooi en misschien moeten we dit elk jaar herhalen. Het gesprek over diversiteit is iets wat steeds weer ververst moet worden.
Wat is het complete verhaal?
“Ik ben via sociale media de dialoog aangegaan en heb veel vragen beantwoord. Dit was erg fijn. Ik ken mensen met een groot netwerk. Jamila Faber [ex-stadskunstenares Leeuwarden 2017-2018, red.] kwam toen op het idee om een demonstratie te organiseren. Ik vond dat best eng want een demonstratie is iets groots en corona maakt het niet makkelijker. Bovendien: hoe zouden mensen reageren?
Maar samen met Jamila, de mensen van Pride Leeuwarden en een hoop vrijwilligers hebben we iets georganiseerd. Binnen een paar dagen hadden we toestemming van de gemeente en politie. Uiteindelijk hebben we een demonstratie georganiseerd waarbij we zijn gaan stoepkrijten en waren er ontzettend veel mensen. Ik verwachtte er hooguit 50 ofzo, maar er waren minstens 500 mensen, wellicht meer.
Op dat moment kon ik wel huilen van geluk. Oude mensen, jonge mensen, iedereen was met elkaar aan het stoepkrijten en in dialoog over diversiteit. Ouders die kinderen uitlegden waar de regenboog voor staat en wat lhbtiq+ is. We regelden drankjes en zonnebrand voor iedereen. Mensen kwamen zelfs uit Groningen en Utrecht hiernaartoe. Het was echt geweldig.
Ik heb ook gepraat met voorbijgangers en herinner me onder andere een wat oudere vrouw die niet goed begreep wat we deden. Ze was niet per sé negatief, maar ook niet positief. Na een gesprek veranderde ze van mening. Dit is waarom ik denk dat educatie en dialoog echt het allerbelangrijkst zijn.
Ik realiseer me dat dit de weg is. Niet die negativiteit. Je moet gewoon altijd een creatieve manier vinden om te reageren. Het protest was zó mooi en misschien moeten we dit elk jaar herhalen. Een soort festival over diversiteit. Misschien moeten we dit nog groter maken, lezingen geven en een soort plek maken om samen te komen. Ik vind dat Leeuwarden zulke dingen nodig heeft. Het gesprek over diversiteit is iets wat steeds weer ververst moet worden. Ik wil bovendien niet iemand zijn die het thema aanraakt en er daarna niks meer mee doet.”
Mensen verwarren de vrijheid van meningsuiting met een haatbetoog. Deze mensen moeten leren om een mening te vormen gebaseerd op argumenten.
Zegt dit iets over Friesland of had dit ook in Amsterdam kunnen gebeuren?
“Dit had overal kunnen gebeuren. In Utrecht gebeurde dit immers ook toen het grote regenboogfietspad geopend werd. Ik lees veel en ik weet dat dit echt overal gebeurt. In Amsterdam gebeuren ook zulke dingen. Ik heb twee jaar in Australië gewoond en was twee keer bij de Mardi Gras Pride [een van de grootste pride-evenementen in de wereld, red.] en ook daar zag je dingen gebeuren. Ik denk dus niet dat het aan Friesland ligt.”
Is ‘homohaat’ eigenlijk weer aan het oplaaien volgens jou?
“Ik denk dat het er altijd al was, maar ik denk dat de coronafrustratie ervoor zorgt dat mensen groter maken wat ze tegenkomen. Nu richt het zich op de lhbtiq+-gemeenschap, maar daarna kan het weer iets anders zijn. Ik denk dat de situatie waar we nu in zitten dit versterkt.
Het gaat trouwens ook niet om de haat. Het gaat om de angst eronder. Ik heb geprobeerd in dialoog te gaan met de ‘haters’. Ik heb ze gevraagd waarom ze het zo haten. ‘Het is gewoon mijn mening’ was dan de reactie. Maar een mening is onderbouwd, met argumenten. Mensen verwarren de vrijheid van meningsuiting met een haatbetoog. Deze mensen moeten leren om een mening te vormen in plaats van een ‘haatspeech’ te geven. En daar hebben we dialoog voor nodig. Er groeien nog steeds kinderen op die leren dat homoseksualiteit sick is. We kunnen de angst wegnemen door ze te leren wat het is. Educatie is de weg.”
Je gaf aan dit onderwerp niet aan te willen raken om er vervolgens niets meer mee te doen. Wat zijn je toekomstplannen op dit vlak?
“We hebben in oktober de Pride in Leeuwarden en ik schilder de Roze-Zaterdagmuur. Ik wil doen wat ik kan om de diversiteit te bevorderen. En zoals eerder gezegd, niet alleen voor de lhbtiq+-gemeenschap. Zo heb ik recent een kunstproject gedaan voor de expatgemeenschap in Leeuwarden. Mensen kunnen zich erg alleen voelen, zeker sinds corona. Ik heb een aantal zinnen in 100 talen laten vertalen en die verspreid over de stad op straat geschreven. Om mensen een hart onder de riem te steken. We zeggen wel dat we zo tolerant zijn, maar veel mensen worden gediscrimineerd. We móeten hierover blijven praten.”
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
