Op de Vrij Links Kieslijst staan vrijzinnige kandidaten van politieke partijen die op 17 maart meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen. Aan de hand van zes vaste vragen bevragen we tot aan de verkiezingen in een serie interviews een aantal kandidaten op hun vrijzinnige en sociale gehalte. Alles om het de zwevende kiezer te vergemakkelijken.
Vandaag deel 2: Jasper van Dijk, de nummer 9 van SP.
De Vrij Links Kieslijst bestaat uit politici die zich in het publieke debat manifesteren op Vrij Linkse thema’s als mensenrechten, vrijheid, secularisme, maatschappelijke en economische (on)gelijkheid of de insteek in het debat over diversiteit. SP’ers doen het vrij goed in de lijst en ook de naam Jasper van Dijk komt vaak langs. Waarom zou een Vrij Linkser nou juist op jou moeten stemmen?
“Ik ben dit jaar vijftien jaar Kamerlid en ik heb mij altijd beziggehouden met thema’s waar Vrij Links mee bezig is, zoals onderwijs, cultuur en integratie. Dat iedereen vrij moet zijn om te zijn wie die wil, los van welke ideologie dan ook. Als onderwijswoordvoerder heb ik mij als geen ander sterk gemaakt om mensen te bevrijden van een religieus keurslijf. Helaas is dat er nogal eens op christelijke, islamitische of joodse scholen.
“Het Nederlandse onderwijs is bijzonder omdat wij artikel 23 hebben, dat rare systeem dat wij religieuze scholen geld geven. Daardoor is tot op de dag van vandaag tweederde van de scholen religieus: katholiek, protestants maar ook joods, islamitisch, hindoe, noem maar op. Terwijl je de vraag kunt stellen of tweederde van de bevolking religieus is, volgens mij niet. Maar dit systeem heeft nogal gevolgen voor leerlingen, bijvoorbeeld dat een school de vrijheid heeft om homoseksualiteit af te keuren. Dat vind ik achterlijk en ik zal ervoor strijden om daarvan af te komen.
Artikel 23 is vanwege de geschiedenis ervan een lastig politiek ding. De tendens lijkt nu, niet alleen bij de SP, om het artikel te behouden met kleine aanpassingen. Zou idealiter niet het hele artikel op de schop moeten zodat überhaupt publieke financiering van onderwijs op religieuze grondslag verdwijnt?
“Als het aan de SP ligt hadden wij artikel 23 nooit bedacht. Het is een ouderwets artikel uit 1917, ruim 100 jaar oud. Ik vind dat we daar op den duur inderdaad vanaf moeten. Hoe katholiek is een katholieke school nog? Hoe wenselijk zijn orthodoxe scholen met een eenzijdige samenstelling van leerlingen? Alleen al daarom zijn we toe aan een modernisering.
“Je moet het alleen wel op een goede manier doen. Artikel 23 vandaag schrappen betekent dat meer dan zestig procent van de scholen moet sluiten. Dan kun je beter een slimme transitie opzetten waarin alle scholen geleidelijk openbaar worden. Maar het principiële antwoord is ‘ja, uiteindelijk moeten we af van artikel 23, want het past niet meer bij deze tijd’.”
Bij veel van die scholen zelf is die achtergrond natuurlijk ook een beetje verwaterd. Het systeem is voor die scholen dus ook niet zo up to date meer.
“Maar het wordt wel af en toe gebruikt om kinderen buiten te sluiten. Christelijke scholen kunnen dan ineens tegen islamitische leerlingen zeggen, ‘onze school past niet bij jou, ga maar naar die openbare school’. Dat is schandalig. Dan wordt ineens de religieuze identiteit ingezet om een kind te weigeren. Zo krijg je segregatie: gescheiden, parallelle werelden. Die hebben we nu ook. Islamitische scholen bestaan voor 100 procent uit islamitische kinderen. Joodse scholen bestaan voor 100 procent uit joodse kinderen. Orthodox-christelijke scholen idem dito. Dat zijn eilandjes, buitengewoon onwenselijk. Gewone christelijke scholen zijn wel meer verwaterd inderdaad, maar ook die zetten zo af en toe hun identiteit in om kinderen te weigeren. Dus ik vind het een heel onwenselijk systeem.”
Dat raakt ook aan een belangrijk Vrij Links punt. Eddy Terstall zegt het mooi: Vrij Links staat voor vrijheid van levensovertuiging, vrijheid van levenspad en van liefdespad. Die hangen natuurlijk met elkaar samen, maar welke vind jij het belangrijkst? Waar zou de nadruk op moeten liggen?
“Als levensovertuiging gaat over religie is die voor mij het belangrijkste in mijn politieke werk. Mensen vrij laten om hun eigen leven te leiden volgens hun eigen overtuiging en niet bekneld worden door hun religie. Of het nou christelijk is of islamitisch, dat maakt niet uit. Onlangs heeft Lale Gül, een Turkse vrouw uit Amsterdam, een nieuw boek uitgebracht – Ik Ga Leven. Dat vind ik een goed voorbeeld van iemand die zich bevrijd heeft van haar religieuze ketenen en van de onderdrukking die daaruit voortvloeit. Ongelofelijk moedig is dat. Zij kiest haar eigen levenspad, haar eigen levensgeluk vanuit haar eigen overtuiging. In die zin zijn die drie vrijheden ook wel overlappend.”
Kunst raakt aan de genoemde vrijheden. In Nederland is een toenemende neiging om kunst te willen tegengaan als die vermeend ‘kwetsend’ zou zijn. Hoe kijkt u naar ‘kwetsende kunst’ en wat is, if any, uw favoriete, door anderen als kwetsend ervaren kunst?
“Censuur is verwerpelijk en moet zoveel mogelijk vermeden worden. Kunstenaars moeten een maximale vrijheid krijgen om zich te uiten. Een voorbeeld van zogenaamd kwetsende kunst is het nummer Hey Jude van de Beatles. Dat werd ooit als antisemitisch weggezet, terwijl ‘Jude’ verwijst naar Julian Lennon, de zoon van. Een mooi voorbeeld van doorgeslagen cancel culture, want het had niets met antisemitisme te maken. Het is gewoon een geweldig nummer!”
Wat vind je ervan dat het soort emancipatie zoals bijvoorbeeld beschreven door Lale Gül, nu eigenlijk sterker naar voren komt bij met name mensen die vanuit een bepaalde achtergrond (Turks, Marokkaans) zijn geëmancipeerd terwijl bij een groot deel van links dit een beetje weggemoffeld wordt, achterwege gelaten om niet te willen kwetsen of om tolerant te willen zijn? Zie je daar een spanning op links?
“Zeker, dat vind ik verwerpelijk. Het is problematisch dat we zo ver zijn gekomen dat linkse partijen zich inhouden om kritisch te zijn over de islam, omdat ze bang zijn dat ze dan voor PVV’er worden uitgemaakt. Dan zijn we echt van het padje. Ik strijd tegen onderdrukking van wie dan ook en van waar dan ook.
“Ik ben net zo goed kritisch op orthodox-christelijke scholen. Daar moeten meisjes verplicht een rok dragen tot de knieën, vrouwen moeten vooral huisvrouw worden en homoseksualiteit wordt afgewezen. Dat is net zo verwerpelijk als orthodox-islamitische religie. Maar er is iets geks aan de hand. Als we kritiek uiten op het christendom dan is het prima, maar als het gaat over de islam dan ben ik extreemrechts. Dat deugt echt niet.”
Ben je zelf wel eens tegen dat soort zaken aangelopen? Dat je beperkt werd in je eigen overtuiging, je eigen vrijheid om je op een bepaalde manier uit te drukken of om bepaalde kritiek te leveren?
“Nee, ik heb een fantastische jeugd gehad met een heel vrije opvoeding. Mijn ouders zeiden altijd: ‘Jasper je moet zelf kiezen wat je gelooft, wij gaan je niks opleggen’. De enige keren dat ik beperkt word, is misschien in mijn werk. Als ik bijvoorbeeld een tweet stuur, dat ik die Lale Gül een moedige vrouw vind, dan weet je al dat bepaalde types klaar staan om te zeggen dat ik PVV-taal uitsla, dat ik anti-islamitisch ben en dat ik discrimineer. Terwijl die vrouw strijdt tegen onderdrukking, dat verdient alle steun van links!”
Zie je een relatie tussen dat soort houdingen op links, en wellicht het zich stilhouden over sommige thema’s, en het feit dat links het over het algemeen niet al te best doet in de peilingen? Niet alleen in Nederland, maar ook in de rest van Europa?
“De belangrijkste oorzaak dat het slecht gaat met links, inderdaad in heel Europa, heeft te maken met het feit dat de grote sociaaldemocratische partijen hun ideologische veren hebben afgeschud. Kijk naar de Partij van de Arbeid die dat vanaf de jaren 90 deed en eigenlijk gewoon een neoliberale partij was geworden. Ze doen nu trouwens een aardige poging om weer terug te komen. Dat zag je bij Lodewijk Asscher en dat zie je bij Lilianne Ploumen nu ook.
“Maar ik denk dat het grootste probleem van deze partijen is dat zij eigenlijk niet meer links waren, politiek-ideologisch gezien. Kijk ook naar de VS. Bij Joe Biden zie je een enorme strijd binnen de Democratische Partij. En Engeland niet te vergeten met Jeremy Corbyn en zijn opvolger Keir Starmer. In Nederland kon de SP niet voor niets zo groot worden. Vroeger had je lange tijd een grote PvdA met 40 of 50 zetels en dan nog wat kleine partijtjes daar links van. Nu zijn GroenLinks en de SP allebei groter dan de PvdA. Dat is historisch.
“Het zwijgen vanuit links over thema’s als migratie en de islam, uit angst om voor extreemrechts te worden uitgemaakt, is een probleem. Daar wil ik absoluut tegen opstaan. Daarom steun ik Vrij Links volop en zeg ik als SP-woordvoerder integratie en migratie dat we nooit moeten zwijgen als er sprake is van onderdrukking door de islam of welke groepering dan ook.”
Het is niet alleen dat een deel van links dat soort thema’s een beetje heeft laten schieten, maar ook dat je juist krijgt dat GroenLinks – en nog radicaler BIJ1 – daar sterk één kant in kiezen en dat de SP en een deel van de PvdA daar de andere kant kiezen, zodat links tegenover links komt te staan in plaats van tegenover wat toch de gemeenschappelijke vijand zou moeten zijn die hier juist bij gedijt.
“Eens. En voor je het weet ben je dus meer bezig met elkaar te bestrijden dan met de echte vijand: het kapitalisme. En je zwijgt maar over onderdrukking vanuit orthodoxe religies omdat je niet als PVV-er aangemerkt wilt worden.
“Want geen misverstand daarover: de PVV is een verwerpelijke partij. Die slaat helemaal door in islamkritiek. Ten eerste is de islam een godsdienst en geen ideologie zoals Wilders zegt. Waar hij spreekt over islam bedoelt hij de politieke islam. Maar daardoor maakt hij alle moslims verdacht, dat is onacceptabel.”
We hadden tien jaar geleden een enorme economische crisis. Ook de huidige pandemie heeft dit afgelopen jaar de samenleving op veel vlakken zwaar onder druk gezet. Heeft dat iets veranderd aan hoe je de samenleving ziet?
“Ik zie dat er een algemene trend is naar links, naar een sterke en slimme overheid. Die wordt nu bepleit door zo’n beetje alle partijen omdat we door corona zien hoe belangrijk het is om een sterke overheid te hebben die ons beschermt. Dat we de overheid nodig hebben om een goede gezondheidszorg te organiseren. Marktwerking hoort daar niet bij. Je moet ziekenhuizen niet tegen elkaar laten concurreren. Je moet ze laten samenwerken om mensen zo goed mogelijk te genezen en te vaccineren. Het is fascinerend wat er nu gebeurt. Je ziet wereldwijd dat de gezondheidszorg een cruciale positie inneemt om mensen te beschermen.
“Op allerlei terreinen zie je dat de marktwerking is doorgeslagen: op de woningmarkt, bij de energievoorziening, zelfs in het onderwijs. Daarom zie je nu een trendbreuk. Ook de rechtse partijen zeggen nu: ‘we zijn te ver gegaan met die marktwerking, het moet socialer’.
“Maar dan zeg ik wel tegen kiezers: stem dan op het origineel in plaats van op de kopie, want de SP vertelt dit verhaal al vijftig jaar. Terwijl de VVD, CDA, D66 een slap aftreksel zijn als zij nu ineens minder marktwerking willen. Dan denk ik: dat zijn mooie woorden, maar nog geen daden. Dus je hebt een sterke SP nodig om dat socialere beleid ook werkelijk te realiseren.”
Stel de SP haalt een meerderheid en Jasper van Dijk komt naar voren als premier met genoeg zetels om woorden in daden om te zetten, wat is het eerste dat je dan aanpakt?
“Dit soort vragen beantwoord ik graag. Het eerste dat ik zou doen is het minimumloon verhogen. Ik heb zelf een wet gemaakt voor een verhoging van het minimumloon naar 14 euro. Dankzij de koppeling stijgen de uitkeringen automatisch mee. Samen met de vakbond strijden we daarvoor, omdat we dan echt iets doen aan de armoede en de ongelijkheid. Je ziet dat de tweedeling tussen arm en rijk steeds groter wordt. We hebben meer miljonairs, maar ook één miljoen mensen in armoede. Dat is onacceptabel. Mijn wet om het minimumloon te verhogen is cruciaal als je de ongelijkheid wilt bestrijden.
“Het tweede wat ik zou doen is artikel 23 geleidelijk afschaffen, alle scholen toegankelijk maken en zorgen dat mensen nooit meer gediscrimineerd worden op basis van hun geloof, hun geslacht of wat dan ook. Op alle mogelijke manieren wil ik dat bestrijden.”
Kan ik dat samenvatten als aan de ene kant sociaal-economische verheffing en aan de andere kant sociaal-culturele emancipatie?
“Exact. Dat zijn de twee belangrijkste pijlers voor de SP. We staan als geen ander voor gelijkwaardigheid en emancipatie. Als socialist ben je verplicht om te strijden voor emancipatie van mensen en tegen onderdrukking van wie dan ook. Of dat nu de koopman is via het kapitaal of de dominee via de kerk, de moskee of de synagoge.”
Dat wordt, in ieder geval in woord, gedeeld door alle linkse partijen. Op een ander thema is er wel een duidelijk verschil. GroenLinks en de Partij van de Arbeid laten een pro-Europees geluid horen. De SP wil uit de euro, de Europese Commissie opheffen en er moet een nieuw Europees verdrag in elkaar gezet worden. Is Nederland als relatief klein handelsland niet gebaat bij een sterke Europese Unie?
“We willen niet uit de Europese Unie, geen misverstand daarover. Wij geloven in Europese samenwerking, maar vinden dat déze Europese Unie veel te veel naar rechts is afgebogen. Veel te neoliberaal en te bureaucratisch. Je ziet ook dat mensen zich maar slecht kunnen identificeren met het Europees Parlement, met de Europese Commissie die toch een soort zelfbenoemde regering is. In werkelijkheid zijn het bureaucraten die op grote afstand een heel continent besturen, 500 miljoen mensen. Wij vinden dat veel te weinig democratisch. Wij geloven in Europese samenwerking, maar dat moet dan wel van onderop gedragen worden.
“We willen graag een sociaal Europa, daar willen we voor vechten. Ik weet zeker dat GroenLinks en de Partij van de Arbeid dat ook willen. De vraag is: op welke manier moet je dat doen? Moet je dan meer macht aan Europa geven of moet je meer aan de lidstaten overlaten? Ik weet zeker dat we daaruit komen als we samen in een regering zouden zitten.
“We willen ook niet vandaag uit de euro, we willen dat er een plan wordt gemaakt om uit de euro te kunnen stappen als het echt fout gaat. Bedenk wel dat we op de rand van de afgrond liepen toen Griekenland bijna failliet ging, uitgeknepen door de Europese Commissie onder leiding van Jeroen Dijsselbloem. De enorme verschillen tussen de Noord-Europese landen en de Zuid-Europese landen blijven natuurlijk problematisch, ook dat zullen andere partijen moeten erkennen. Maar ik weet zeker dat we daaruit komen, want we vechten allemaal, althans linkse partijen, voor een sociaal Europa. En we moeten Europa fundamenteel hervormen als we Europa sociaal wil maken.
“Arbeidsmigratie is een interessant voorbeeld. We hebben vrij verkeer van personen en arbeid. Dat klinkt hartstikke leuk. Je kunt vandaag naar Spanje, morgen naar Polen, overmorgen naar Zweden. Je kunt er gaan studeren en werken, even los van de lockdown dan, maar dat heeft tot gevolg dat er met name vanuit Oost-Europa een trek is naar West-Europa van arbeidsmigranten. Ook in Nederland, kijk maar eens naar kassen in het Westland.
“Dat zijn goedkope arbeidskrachten, mensen uit Polen en Roemenië. Die krijgen erbarmelijke huisvesting en lage lonen, ze worden snoeihard uitgebuit. Nederlandse werknemers doen het werk niet vanwege die lage lonen en slechte omstandigheden. Op die manier is Europa vooral een aantrekkelijk verdienmodel voor werkgevers. Goedkope arbeid uit het Oosten, zodat je hoge winsten kunt maken over de hoofden van werknemers. Intussen zie je een leegloop en braindrain in Oost-Europa. Dat moeten we bestrijden en daar hebben we dan ook een plan voor gemaakt: het Actieplan Arbeidsmigratie.”
Dat is lang een van je thema’s geweest als Kamerlid. Met vijftien jaar ben je een van de langstzittende Kamerleden. Dat terwijl de Tweede Kamer steeds onervarener wordt: mensen blijven er steeds minder lang in. Bij de vorige verkiezingen was ongeveer de helft van de Kamerleden nieuw. Wat is jouw visie daarop?
“Dat is zorgelijk. Ik wil iedereen die in de Tweede Kamer komt adviseren: zie het niet als een tijdelijk baantje, maar als een ambacht. Je bent gekozen door het volk en je dient het belang van het volk. Dat is geen leuk tussendoorbaantje voor op je cv. Dat zou je minstens acht jaar moeten doen als het even kan. Ik leer ook nog elke dag hoe het beter kan in de Tweede Kamer want het is elke dag weer nadenken hoe je een onderwerp moet agenderen of een motie kan binnenhalen.
“Ik ben de afgelopen tijd veel meer gaan samenwerken met andere partijen. Dat is iets wat ik vroeger veel minder deed. Ik heb bijvoorbeeld met het CDA een plan ingediend om de sociale werkplaats te heropenen, ik heb met de ChristenUnie een plan gemaakt om de arbeidsmigratie te reguleren, en zo denk ik dat je heel veel kunt bereiken door te zoeken naar overeenkomsten tussen partijen. De SP, GroenLinks en de Partij van de Arbeid hebben natuurlijk overeenkomsten, maar de SP en het CDA en de ChristenUnie ook in de zin dat wij geloven in de gemeenschap. Zo kun je bij veel partijen wel iets vinden. Bij de VVD is dat natuurlijk wat moeilijker, dat geef ik toe, maar zelfs met de VVD kunnen wij samen optrekken, bijvoorbeeld tegen de bureaucratie in het onderwijs of in de gezondheidzorg. Dat zou ik iedereen in het parlement willen adviseren: je moet strijden en debatteren, maar je moet ook zoeken naar overeenkomsten.”
Lang werd de SP niet gezien als serieuze optie om mee gaan te regeren. Inmiddels is daar toch wat verandering in aan het komen. Is die nauwere samenwerking met andere partijen, ook over het centrum en over rechts, deel van een poging om toch meer mogelijkheden te krijgen om te regeren?
“Ik vind dat elke serieuze politieke partij moet streven naar regeringsdeelname, want het is natuurlijk vreemd om te zeggen dat je niet wil regeren. Tweede Kamer en Kabinet zijn allebei belangrijk. De Tweede Kamer is een heel mooi instituut. Maar je moet ook zelf aan het stuur willen zitten om Nederland te veranderen.
“De SP heeft mooie plannen, het is beslist de moeite waard om die uit te voeren. Het is ook meer dan ooit tijd voor de SP als je kijkt naar hoe de politieke wind waait: minder markt en meer samenwerking, dus ik zie kansen. De bal ligt op de stip: laten we hem erin schieten en zorgen voor een mooi, sociaal kabinet mét oog voor de mensen die onderdrukt worden, want die verdienen alle steun, waar ook ter wereld.”
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
