De coronacrisis deelt harde klappen uit aan de economie. De regering stelt alles in het werk om bedrijven, ondernemers en dus ook werkgelegenheid overeind te houden. Op de linkerflank gaan veel stemmen op om in elk geval strakke voorwaarden te verbinden aan staatssteun. Een interview met Tweede Kamerlid Mahir Alkaya, woordvoerder economische zaken voor de SP.
U maakt zich met de SP sterk voor het stellen van voorwaarden aan staatssteun, zoals met een motie bij de Crisismaatregel herverzekering leverancierskredieten. Wat maakt dat jullie daar fel in zijn?
‘Om te beginnen is het opvallend dat het kabinet zich zo hard maakt voor grote bedrijven. Die de afgelopen jaren de lonen niet hebben verhoogd, die soms nauwelijks belasting hebben betaald, en die daardoor veel winst hebben gemaakt. En die bedrijven wil men nu redden, terwijl dat eerder niet gebeurde bij ziekenhuizen. Dan constateer ik dat het kabinet niet meer weet wat er van belang is voor een samenleving. En ik zie dat dat soort denken echt failliet is.
‘Onze vuistregel: als er geld gaat naar bedrijven, hoort de samenleving daar iets voor terug te krijgen’
‘Kijk, als je in een keer de hele economie afsluit, is het redelijk dat je dan wel de kleine ondernemers bijstaat. Dat pakket hebben wij ook gesteund. Maar wij zeggen: die rekening mag niet bij de burgers terechtkomen. Want dat is wat er gebeurd is na de vorige crisis. In de vorm van bezuinigingen op de publieke sector, of lastenverhoging voor lage en middeninkomens. We kunnen het er toch met zijn allen over eens zijn dat dat onrechtvaardig is? Dat willen wij dit keer koste wat kost voorkomen.’
Hoe stellen jullie voor dat te doen?
‘Wij steunen maatregelen die echt nodig zijn en die generiek van aard zijn – dus waar alle bedrijven gebruik van kunnen maken. We steunden daarom de NOW, voor de deeltijd-WW. Maar die kosten moeten straks niet weer bij de burger terechtkomen.
‘Daarom zeggen wij: verhoog de vennootschapsbelasting. Die is de afgelopen jaren constant verlaagd, ook onder Rutte. In 1980 was het nog 48%, in 2020 nog maar 25% en als het aan het kabinet ligt, wordt het volgend jaar zelfs nog verder verlaagd naar 21,7%. Die winstbelasting moet volgens ons nu echt omhoog, zeker als je ziet hoeveel die bedrijven in deze crisis van de overheid krijgen.
‘De gedachte dat staatssteun een lening zou moeten zijn, is op zichzelf goed. Maar het nadeel daarvan is dat bedrijven die juist welvaren bij deze tijd – supermarkten, bouwketens, Netflix, Amazon, Bol – dan helemaal niets hoeven bij te dragen. Dus solidariteit zit er dan niet in. Daarom vinden wij verhoging van de winstbelasting het eerlijkste en het meest solidair.’
“Maar dan gaan die bedrijven meteen naar het buitenland”?
‘Dat kan ik me echt niet voorstellen, want in de landen om ons heen ligt de winstbelasting al veel hoger. Dat is één. En ten tweede, dat ontslaat je ook niet van de morele plicht om daar door internationale afspraken een bodem in te leggen.’
De SP steunde dus wel de NOW, maar stemde tegen de Crisismaatregel herverzekering leverancierskrediet. Waarom?
‘Naast generieke steunmaatregelen voor alle bedrijven zien we nu ook dat de overheid inspringt om specifieke bedrijven te redden die blijkbaar niet failliet mogen gaan. Kijk naar KLM – koste wat kost wil het kabinet die overeind houden.
‘Staatssteun heeft nu te vaak de vorm van gratis geld. Wel de lusten, niet de lasten van het kapitalisme’
‘Maar als een bedrijf niet failliet mag gaan, werkt de markt dus niet. En dan moet je je gaan afvragen of je steunmaatregelen geeft die bij de markt passen – zoals bij die andere bedrijven – of dat we KLM dichter bij de overheid halen. Dat betekent een groter aandeel nemen, of zelfs nationaliseren.’
Dus dat is nog een stap verder dan ‘voorwaarden stellen’?
‘Ja. Dat heeft hier twee voordelen: ten eerste, je hebt controle over de toekomst van een bedrijf dat blijkbaar een publiek belang dient. Twee: als je nu financiële steun geeft, dan krijg je als aandeelhouder in tijden van voorspoed in elk geval weer dividend. Dus als samenleving krijg je dan ook weer een deel van het geld terug.
‘Zoals het nu gaat, heeft staatssteun te vaak de vorm van gratis geld. Wel de lusten, niet de lasten van het kapitalisme. In tijden van voorspoed winst maken en bonussen uitkeren, maar de uiterste consequentie van het kapitalisme – namelijk dat je failliet kunt gaan? Dát ondervinden ze niet.
‘Dat is onrechtvaardig en daarin faalt de markt op verschillende manieren. Daarom heeft de SP tegen gestemd bij die herverzekering van de kredietverzekeraars. Wij zeggen: wij zien dat daar een probleem kan zijn, we snappen dat de overheid wil inspringen – maar we gaan er niet mee akkoord dat de verzekeraars de afgelopen jaren al die premies hebben geïnd en al die winsten hebben gemaakt, en nu hun verantwoordelijkheid niet nakomen.
‘Wij willen dat de rekening van deze regeling straks bij de verzekeraars komt te liggen, of in elk geval bij het bedrijfsleven. Niet bij de burgers. We hebben daar een motie voor ingediend voordat er over de wet werd gestemd, maar kregen er geen meerderheid voor. Daarom hebben we tegen de hele wet gestemd. Wij vinden het niet rechtvaardig dat het kapitalisme gratis en risicovrij is voor welke sector dan ook.’
Hoe zouden jullie steun dan wel willen verlenen? Bijvoorbeeld als de winsten van volgend jaar teruggaan naar de samenleving?
‘Bij generieke maatregelen kan dat via de winstbelasting, bij specifieke maatregelen doordat je aandelen neemt zodat dividend later terugkomt bij de samenleving. Onze vuistregel is: als er geld gaat naar bedrijven, hoort de samenleving daar iets voor terug te krijgen.
‘Anders wordt het risicovrij kapitalisme voor de multinationals. Of zoals sommigen zeggen: ‘socialisme voor de grote bedrijven, en kapitalisme voor de kleine man.’ Daar moeten we vanaf.’
In mijn hoofd hoor ik nu (neo)liberalen zeggen: ‘Maar de samenleving krijgt sowieso al heel veel terug voor kapitalisme! Wat anders zijn er geen ondernemers en kwamen we nooit uit de armoede dus dat moeten we overeind houden.’ Kapitalisme redden als beloning in zichzelf, zeg maar.
‘Dan is je denken toch helemaal failliet? Want dit is überhaupt niet hoe kapitalisme was bedoeld, toch? Waarom kapitalisme theoretisch werkt en waarom het de afgelopen decennia ook echt wel meer welvaart heeft gebracht – met alle nadelen van dien hè, voor het milieu en de ongelijkheid en zo meer – maar als het werkt, is vanwege de marktdiscipline. Als je bedrijf het niet goed doet, dan val je om en komt er een beter bedrijf.
‘Maar we zien nu dat juist dat proces wordt ondermijnd, doordat die multinationals zo’n sterke lobby hebben dat ze niet kunnen omvallen. Dat hebben we gezien bij de banken, en we zien nu dat multinationals steeds meer semi-publieke instellingen worden die niet failliet kunnen gaan. Maar waar wel miljarden winst worden gemaakt.
‘Als je eenmaal tot die elite behoort, dan heb je het socialisme bereikt. Want dan kun je altijd rekenen op een overheid die je niet zal laten omvallen, omdat de overheid denkt dat je ‘te groot’ en ‘te belangrijk’ bent. Maar dat zijn toch privileges die voor iedereen zouden moeten gelden? Ook voor de kleine ondernemers, en ook voor de gewone burgers. Die moeten ook altijd op hun overheid kunnen rekenen. Maar onder het neoliberalisme is socialisme er alleen voor de multinationals en de managers.’
De motie rond de verzekeraars is niet aangenomen. Wat zijn de volgende stappen?
‘Woensdag debatteert de Kamer over hoe we verder gaan met KLM. Ons standpunt zullen we dan duidelijk naar voren brengen. Over verlengingen van de generieke maatregelen zal later ook nog worden gesproken.
‘De verhoging van de winstbelasting komt pas rond Prinsjesdag aan de orde. Maar daar moeten we nu al de discussie over starten op links. GroenLinks, de PvdA en de SP waren het er voor deze crisis al over eens dat we niet zullen instemmen met het belastingplan als de VPB nog verder omlaag gaat. Maar wij vinden dat we nu moeten eisen dat die omhoog gaat.
‘Als iets niet failliet mag gaan, dan hoort het blijkbaar niet thuis in de markt.’
Die strijd zal in de zomer gevoerd moeten worden. Ik vind het wel moeilijk voor ons als strijdbare partij dat we niet fysiek bij elkaar kunnen komen, geen actiebijeenkomsten kunnen houden. Maar we zijn in elk geval een petitie gestart, Beloon de Helden. We willen dat in de vitale functies van de zorg de lonen omhoog gaan, en we kunnen dat betalen uit eerlijkere belastingen. Zoals een verhoging van de winstbelasting.’
Wil de SP nu vooral dat de overheid aandeelhouder wordt in ruil voor steun aan bijvoorbeeld KLM, of willen jullie zelfs naar nationalisering?
‘Voor nu gaan we voor aandeelhouder. Maar op lange termijn moet je toch echt gaan nadenken over nationalisering. Want onze vuistregel is: ‘als iets echt niet failliet mag gaan, dan hoort het blijkbaar niet thuis in de markt.’
Zelfs een verstokte kapitalist moet dat onderschrijven, toch?
‘Het is de kern van hun denken! Ik vind dat echt bijzonder pijnlijk. Kijk, op links zien wij ook echt wel dat er sectoren zijn waar de markt werkt. Waarin bedrijven gewoon failliet kunnen gaan en er andere voor in de plaats komen.
‘Maar het is nu aan de réchterkant om in te gaan zien dat er ook flink wat sectoren zijn waarin zij hebben gedacht dat de markt zou werken, maar waar dat dus helemaal niet het geval is. Bij sectoren zoals de zorg zouden we echt volledig moeten terugkeren van dat idee van marktwerking.
‘Want waarom hebben wij wel straaljagers op voorraad, maar geen beademingsapparaten? Als je als overheid verantwoordelijk bent, dan kun je dat soort buffers accepteren. Maar als je dat aan de markt overlaat, heeft geen enkele individuele marktpartij er belang bij om grote voorraden aan te houden. En uiteindelijk heeft de hele samenleving dan niets. Zoals nu pijnlijk duidelijk wordt.’
Foto: SP
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
