Voordat de coronacrisis ook Nederland trof, stond de CAO voor de supermarkten hoog op de actielijst van de FNV. Inmiddels is door de crisis nog eens keihard duidelijk geworden hoe belangrijk de voedselwinkels – en de hele keten van boer tot onze dagelijkse boodschappen – voor de hele samenleving zijn. Mari Martens van FNV Handel vertelt wat er voor de werknemers in de supermarkten op het spel staat.
Voor deze crisis stond voor jullie als een paal boven water dat er iets moest gebeuren in de CAO voor de supermarkten. Wat speelde er al?
‘In de supermarkt lopen de werknemers al veel te lang achter in loonsverhoging. Al tijden halen ze de inflatie niet eens. Bovendien zijn belangrijke toeslagen geschrapt, zoals toeslagen voor werk op zaterdag en in de avond. Terwijl supermarkten wel steeds later open wilden blijven.
‘Wij vinden dat de mensen die in de winkel werken in ieder geval minimaal hun koopkracht moeten behouden, zodat ze zelf ook normaal hun winkelwagentje kunnen vullen. En wij vinden het ook normaal dat je voor uren die gewerkt worden buiten de normale werkdagen van 9 tot 5, een toeslag krijgt. Want het betekent nogal wat voor je sociale leven als je avonden en weekends werkt.
‘We wilden een behoorlijke looneis stellen – daar gaan we natuurlijk nu mee wachten. Eerst deze crisis door. Maar ook als we dit later gaan doen: de bazen zullen gewoon ‘nee’ willen zeggen. Dus het is heel erg belangrijk dat mensen lid worden van een bond en samen een vuist durven maken.
‘De werkgevers zeggen, ‘het kan niet’, maar dat is pure onzin. Ze concurreren liever elkaar helemaal suf met aanbiedingen en kortingsacties, dan dat ze een beetje ruimte geven aan loonsverhoging voor de winkelmedewerkers. Ze hebben ook steeds meer moeite om mensen te vinden, ze vechten om de 15-, 16- en 17-jarigen, die zijn het goedkoopste. Als je 21 bent is het einde carriere, dan kun je opsodemieteren.
‘Ook de leidinggevenden in de winkels balen ervan dat ze steeds mensen moeten wegsturen. Zij moeten van de werkgevers sturen op getallen, ze mogen niet meer dan zo veel aan loonkosten hebben. En er komt ook bij dat de oudste in een winkel soms net 21 is. Dat kan toch niet jongens? Zorg nou gewoon op een fatsoenlijke manier voor wat senioriteit.’
Ziet de bond een probleem dat jongeren met bijbaantjes vaste banen verdringen?
‘Het is helemaal prima dat jongeren al vroeg leren werken. En ook die hebben recht op wat meer loon. Jongeren moeten nu ‘maar wat meer lenen’ voor hun studie van de minister. Ook lekker. Als je ooit een huis wilt kopen en je moet je studieschuld nog eerst aflossen …
‘Wij pleiten ook hard voor meer vaste contracten. Vaardigheden en routine duren gewoon een tijd om te leren. En als er telkens mensen uitgaan en weer nieuwe ingewerkt moeten worden, dan laat dat de werkdruk enorm stijgen. Daar hoorden we van onze leden, ook voor deze crisis al, de allermeeste zorgen over – de enorme werkdruk in de winkels.’
Nog meer dan over het salaris?
‘Ja. Als ze mogen kiezen tussen meer vaste collega’s met minder werkdruk, of meer loon, dan kiezen ze voor de vaste collega’s. Zo erg wordt dat gevonden.’
De werkdruk is dus al hoog. En nu is er de coronacrisis, waarin de supermarkten tot de vitale functies behoren en de samenleving dragen. Hoeveel zwaarder is het nu nog geworden?
‘Vanaf het allereerste moment hebben wij erop aangedrongen dat de 1,5 meter afstand zou worden gehandhaafd. Dat werd gewoon geweigerd: ‘We zijn een cruciale sector, we moeten de mensen binnenlaten, dat kan niet’. Dus toen hebben we er als bonden bij het kabinet op aangedrongen. Wat op het strand al moet, moet zeker in de winkel. En het kan dus gewoon, hè. Nu het moet.
‘De werkgever moet zijn personeel beschermen, dat kan je gewoon niet afschuiven op de overheid. Als iemand zich niet gedraagt in de winkel, dan moet de manager zo iemand aanspreken. Dat kan je ook niet afschuiven op jongeren van 16 of 17. Zet iemand bij de deur met wat senioriteit.
‘Sluit gangpaden waar aangevuld wordt even af. Of zet er iets omheen zodat die mensen veilig hun werk kunnen doen. Sluit de winkel een uur om te vullen. Het kan allemaal best, maar dat moeten de werkgevers wel doen. Schuif dat nou niet af op de overheid. En beperk je niet tot het rondpompen van posters en reclameslogans en hesjes voor de vakkenvullers.
‘Wij adviseren mensen ook: als het niet veilig is, stop er dan gewoon mee. Als iemand te dichtbij komt, loop dan weg. En haal de autoriteiten er maar bij als er lastige klanten zijn. Of sluit de winkel als het niet meer veilig is. Zorg dat degene die de leiding heeft in de winkel, die bevoegdheid heeft met zijn mensen. In dat opzicht vind ik de branche volstrekt onvolwassen.’
Hoe kan het zijn dat de leidinggevende dat nu niet altijd mag? Dat is toch erg?
‘Omdat de sector zo onvolwassen is, dat vind ik echt, durven ze dat vaak niet eens te doen, nee. In elke crisis is het zo dat je bevoegdheid zo laag mogelijk moet delegeren om de veiligheid te waarborgen. En dat moet je als werkgever garanderen en honoreren als dat nodig is. Punt.’
Wie kan er nu zo snel mogelijk zorgen dat het wel goed gebeurt?
‘De overheid heeft de werkgevers gelukkig stevig onder druk gezet. Daar zijn we blij mee. Ze hebben een heel strikt winkelprotocol gemaakt. Het gaat gelukkig steeds beter, en we zien dat de meeste mensen zich er heel goed aan houden. En de paar mensen die zich er niets van aantrekken, die moet je laten opdonderen.’
Welke problemen zien jullie nog meer?
‘De chauffeurs die de spullen komen brengen, werken nu ook extra hard, maar we horen dat ze nu ook vaak niet meer de winkel in mogen voor toilet of een kop koffie. Vanwege de veiligheid. Het is echt te belachelijk voor woorden. Zie die chauffeurs gewoon alsof je ze zelf in dienst hebt. Zij horen ook tot je personeel waar je voor moet zorgen, natuurlijk, met alle veiligheidseisen van afstand en handen wassen. Er wordt 20% meer verkocht nu, iedereen werkt keihard om die winkels te bevoorraden.
[Noot: sinds de middag nadat dit interview plaatsvond, maandag 30/3, adviseert het CBL – de koepel van werkgevers in de supermarkten – na druk van de vakbonden gelukkig wel om de chauffeurs de gelegenheid te geven naar het toilet te gaan en de handen te kunnen wassen. Koffie drinken moeten ze in de wagen.]
‘Chauffeurs moeten nu ook vaak veel meer uren draaien. De Rijtijdenwet is gewoon buiten werking gesteld voor chauffeurs die voedsel vervoeren – zonder dat met de bonden namens de werknemers te bespreken. Dat heeft de minister gewoon op verzoek van de werkgevers gedaan.’
Maar waarom zegt de minister niet: ‘als je als werkgever meer transporturen nodig hebt, dan huur je meer chauffeurs?’
‘Tja – er wordt veel minder vervoerd nu in andere branches, dus in principe zou er capaciteit genoeg moeten zijn, hè? Maar werkgevers wordt gevraagd wat ze nodig hebben, en die zeggen ‘Rijtijdenwet schrappen’, dus – ‘okee, hier heb je het’. Mijn collega’s van Transport nemen daar nu actie tegen, maar het is al gebeurd. Ook de Arbeidstijdenwet en de werktijden willen ze nu veranderen. Dat is echt nergens voor nodig. Die wet is al heel ruim.’
‘We hebben als FNV een overzichtspagina gemaakt met zo veel informatie als we maar kunnen over corona en werk. Daar hebben we ook een corona meldpunt. Mensen kunnen daar problemen melden. En er is ook een besloten deel waar je vragen kunt stellen voor een persoonlijk advies.’
Iedereen zegt nu: ‘als deze crisis voorbij is, dan moet het heel anders …’ Heeft u daar vertrouwen in?
‘We zien dat heel Nederland het heel erg waardeert dat er nu zo hard gewerkt wordt in de supermarkten. Zodat wij allemaal onze boodschappen kunnen doen. Er is grote steun onder het publiek om die mensen goed te honoreren en te waarderen. En zodra deze crisis voorbij is, dan zullen wij van ons laten horen om iedereen daaraan te herinneren.’
Wat wilt u nog echt kwijt?
‘Toch vooral nog een keer: de werkgever moet zorgen dat de werkvloer veilig is. En dat de bevoegdheid daarvoor zo laag mogelijk ligt. En als ze het niet doen – dan komen ze ons tegen.’
Meer lezen: kijk op de FNV overzichtspagina over corona en werk en het FNV corona meldpunt.
Beeld: Pixabay
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
