‘In verband met een soort … gevoeligheid van het onderwerp’ is de camera voor de internetuitzending alleen gericht op het podium en niet, zoals bij andere bijeenkomsten, ook op het publiek. Het is een veelzeggende mededeling van presentator Bahram Sadeghi, tijdens zijn inleiding van het evenement De Afvallige: Over breken met je (geloofs)gemeenschap, zaterdag 9 maart in De Balie in Amsterdam.
Sadeghi zal deze middag in gesprek gaan met Jolande Withuis, Fatima El Mourabit, Anita Nanhoe en Asis Aynan. Withuis heeft met haar communistische achtergrond gebroken en El Mourabit en Aynan met hun islamitische. Nanhoe is daarentegen niet met haar Hindoestaanse achtergrond gebroken – ze heeft nooit het idee gehad dat die achtergrond zó concreet was, dat ze daar überhaupt mee kon breken – maar heeft wel degelijk de gevolgen ondervonden van de druk van ‘de gemeenschap’.
Door eerdere gesprekken heeft Sadeghi ervaren hoe gevoelig het onderwerp afvalligheid ligt. Uitsluiting is daar een voor de hand liggend voorbeeld van. Maar als je breekt met je achtergrond, kom je ook andere complicaties tegen. Wat doet het met je als je na traditionele kleding opeens een spijkerbroek gaat dragen? Verbindt het voorvoegsel ‘ex-’ je niet voor altijd aan je voormalige ideologie? En kun je nog Mohammed heten als je breekt met je islamitische achtergrond?
Kortom, wie ben je nog na de breuk?
‘Die gevoeligheden, daar hou ik rekening mee, en ik hoop dat jullie als bezoeker daar ook rekening mee houden’ zegt de presentator. Een verzoek dat ongetwijfeld op veel begrip kan rekenen: als Sadeghi de vraag stelt of er mensen in de zaal zijn die met hun achtergrond hebben gebroken, steekt bijna de helft van de aanwezigen – de presentator incluis – een vinger op. De een is van katholiek naar atheïst gegaan. De ander van moslim naar ‘spiritueel’.
Het zal, naast de luchtige insteek die Sadeghi regelmatig kiest, ongetwijfeld bijdragen aan de sfeer in de zaal. De gasten herkennen veel in elkaars verhalen, maar er is ook veel herkenning onder het publiek. Op die gezamenlijke basis kunnen uiteindelijk ook belangrijke verschillen worden benoemd. Zonder diskwalificatie van de ander, verschillen de gasten op zeer wezenlijke punten van mening, bijvoorbeeld over de waarde of noodzaak van ‘hulp van buiten‘ bij de strijd om je aan de groep te ontworstelen.
Bij nadere beschouwing liggen de meningen niet alleen minder ver uiteen, maar duldt de constructieve, intieme sfeer ook de ongemakkelijkheid die overblijft. Een mooi staaltje compassievol van mening verschillen.
De individuele verhalen die op het podium te horen zijn, zijn de verhalen die we nodig hebben om grote concepten als democratie, gelijkwaardigheid en vrijheid te kunnen begrijpen. De verhalen die we nodig hebben om te begrijpen hoe wezenlijk de strijd voor individuele vrijheid is – van mening, geweten, levensovertuiging, partnerkeuze.
Bij Jolande Withuis leidde het gebrek aan die vrijheid letterlijk tot ziekte.
Het is een wezenlijke strijd, maar ook een menselijke strijd. Wat blijft er immers nog over van een discussie over afvalligheid, zonder daarin het verdriet mee te wegen van de moeder van Fatima El Mourabit? Een moeder die ervan overtuigd is dat ze, als ze dood is, nooit meer haar dochter in het Paradijs tegen zal komen? En wat kun je zeggen over de afwerende houding van Anita Nanhoe’s ouders tegenover haar Kaapverdische partner, zonder daarin hun zorgen om racisme jegens hun toen nog ongeboren kleinkinderen mee te nemen?
‘Hindoestanen houden niet van ‘kroeskoppies’’ – en dáár, zo vreesden Nanhoe’s ouders, zouden hun kleinkinderen onder gaan lijden.
Het levert verwoestende en onrechtvaardige gevechten op. Het zijn gevechten die families beschadigen. Het zijn gevechten waarvan we de maatschappelijke gevolgen serieus moeten nemen. Maar het zijn ook gevechten die gebaseerd zijn op angst – én op liefde.
Wat moet de politiek hiermee? Als die strijd zo persoonlijk is? Zo menselijk?
Asis Aynan zag hoe hier in Nederland, mede door Nederlands beleid, een verstikkende deken van eenvormige ideologie over de Amazigh-tradities van zijn ouders werd gelegd. Zijn vader en moeder waren in Marokko weliswaar ook moslim, maar zij vonden het aanbidden van de zon belangrijker. Het gezicht van zijn moeder, vol met traditionele tatoeages, werd in Nederland als fout bestempeld – door imams die hier álle ruimte hebben gekregen. Aynan: ‘Er is een groep gecreëerd ín Nederland.’
Op de seculiere Hogeschool van Amsterdam waar Aynan werkt als docent, is de stilteruimte een heet hangijzer; waar de voorstanders het debat ‘ontreligieuzeren’ door te pleiten voor een ruimte waar óók aan yoga aan gedaan kan worden, is het in de praktijk niets meer dan een gebedsruimte. Volgens een collega zou deze ruimte laten zien dat iedereen welkom is. Een ruimte die voor de minder gelovigen onder de studenten met islamitische achtergrond de druk opvoert om zich te houden aan de gebedstijden. ‘Afvallige’ zijn lukt dan niet meer in stilte. Aynan: ‘Hoe creëert een afgesloten ruimte oneindige vrijheid?’
Hoewel de ‘yoga-mensen’ zelf geen gebruik maken van de ruimte, bemoeien ze zich toch met het onderwerp. Vanuit schuldgevoel, of om mensen te willen helpen, vermoedt Aynan. ‘Ontwikkelingswerk, maar dan in Amsterdam.’ Hij vindt het gevaarlijk, dat gemak en de onkunde. De opdracht: ‘Nooit in luiheid, nooit in lethargie vervallen’.
De middag maakt dan ook duidelijk dat we als samenleving niet lui mogen zijn om de individuele, milde stemmen te versterken. Om te helpen weerstand te bieden tegen de opgedrongen ideologieën. Tegen ‘de gemeenschap’. Het kan niet alleen aan de ‘afvallige’ overgelaten worden om de eigen vrijheid veilig te stellen. Dat moeten we als samenleving gezamenlijk doen.
En als dierbaren weten dat de afvallige veilig is, hoeft er geen reden tot angst meer te zijn – geen reden om het gevecht aan te gaan.
Laten we de angst dus wegnemen. En vooral de liefde koesteren.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
