Er is door politici, door politieke duiders en door journalisten al heel veel gezegd over het uitlekken van de beruchte zin “positie Omtzigt, functie elders”. Wat speelt er allemaal in de partijen, achter de schermen, in de politiek? Zo’n expert ben ik niet, van politieke strategie en spelletjes heb ik weinig duidingskaas gegeten.
Maar de grootste schokgolf van deze toestand vindt denk ik ook niet plaats in Den Haag, maar onder heel veel kiezers waarvan ik er eentje ben. Dit baart me grote zorgen voor de komende jaren in ons land.
Als gewone, betrokken kiezer voelde ik het echt als een keiharde klap in mijn gezicht dat er in de verkennende fase van de formatie is gesproken over een “functie elders” voor Pieter Omtzigt. Hoe kan het bestaan in Nederland dat er op deze manier gesproken wordt over een kritisch Kamerlid, een zojuist herkozen volksvertegenwoordiger?
Nog erger wordt het als je nadenkt over de achterliggende vraag: waarom wil iemand zo graag Pieter Omtzigt uit de Kamer werken, door hem een functie elders aan te bieden?
Je hoeft helemaal geen expert te zijn om te weten dat het vorige kabinet niet alleen is gevallen over de Toeslagenaffaire op zichzelf. Nee. Het kabinet is gevallen over het totale overheidsfalen van de fraude-aanpak én het daarover jarenlang structureel onjuist en onvolledig informeren van de Kamer. Gevallen over het tegenwerken van de grondwettelijk verankerde tegenmacht van het parlement, en van de tegenmacht van journalisten. De rechterlijke macht beschermde burgers niet tegen de staatsmacht en de regering informeerde zowel de Staten-Generaal als de rechterlijke macht onvolledig en onjuist. Stelselmatig. Dit alles leidde tot de vermorzeling van duizenden burgers door de macht van de overheid.
Het was voor mij al moeilijk te bevatten dat dit schandaal niet een veel grotere rol heeft gespeeld in de campagne en de verkiezingen. Maar het kabinet betuigde spijt, beloofde beterschap en kreeg opnieuw vertrouwen van de kiezer.
En wat gebeurt er nu?
Na de val van een kabinet over een zo grote aantasting van de rechtszekerheid van Nederlandse burgers, hadden we toch een heel ander briefje onder de arm van Kajsa Ollongren moeten zien? Daar had niet de naam van een Kamerlid, maar deze aandachtspunten moeten staan: 1. Herstel rechtsstaat, 2. Herstel rechtsbescherming van burgers, 3. Herstel macht en tegenmacht, 4. Herstel checks and balances. Om over 5. bestrijden pandemie en 6. bestrijden crisis en 7. vaccineren als de sodeknetter, nog maar te zwijgen.
Dat had volgens mij en ik vermoed nog een paar miljoen andere kiezers allemaal het onderwerp van de verkenning en de formatie moeten zijn. Het falen op die punten heeft namelijk terecht geleid tot de val van het kabinet. Dat falen leidde ertoe dat ouders jarenlang zijn platgewalst door de staat. En deze stoomwals is alleen tot staan gebracht dankzij de volharding van twee Kamerleden en twee journalisten. Niet door de bescherming van onze rechtsstaat, niet door het kabinet, en niet door onze premier.
En als je als lezer nu denkt: ‘boeien, ik krijg toch geen toeslagen en waar rook is, is vuur?’ Nou – vandaag waren het deze ouders en hun kinderen die vermorzeld konden worden, maar als dit niet nu wordt aangepakt, zijn morgen jij of ik het.
Dus zijn er twee opties. Eén, de nieuwe coalitie pakt de dieperliggende problemen aan. Of twee, de nieuwe coalitie denkt er vanaf te komen door een Kamerlid dat consequent de dieperliggende problemen aan de kaak stelde, een “functie elders” aan te bieden. Dat de tweede ‘oplossing’ gekozen lijkt te zijn, vind ik gewoon heel slecht nieuws. Alles wijst erop dat een fors deel van Nederlands politieke boegbeelden en de huidige bestuurlijke elite het echte probleem niet onder ogen ziet – of wil zien, en ik weet niet wat erger is.
De Kamer debatteert vandaag over de vraag wie deze ongrondwettelijke oplossing op tafel legde. Terecht. Maar kunnen we onze ogen alsjeblieft ook houden op de hoofdvraag: hoe herstellen we de rechtsstaat, de checks and balances, de macht-en-tegenmacht?
Na de val van het kabinet werd Nederland openheid en transparantie beloofd. En dan gaat nu, de eerste de beste keer dat het spannend wordt, die belofte alweer over de schutting? Want in niet mis te verstane woorden zei premier Rutte dat wij er nooit achter zullen komen wie “positie Omtzigt, functie elders” op tafel gelegd heeft.
Ik kan er met mijn hoofd niet meer bij. De Toeslagenaffaire is een van de allergrootste overheidsschandalen ooit. De rechtsbescherming van duizenden Nederlanders en daarmee de hele rechtsstaat werd grof ondermijnd. Het kabinet viel erover, het kabinet trekt het boetekleed aan, en belooft voortaan beter te doen. Daarmee vraag je, na het vertrouwen van Nederlanders zo erg te hebben geschonden, om een nieuwe kans. Met berouwvolle blik en de mondhoeken omlaag.
De kiezer gaf dat vertrouwen. Gezien het aantal zetels kan deze coalitie opnieuw door. Dat snapte ik zelf niet, maar dat is irrelevant, alle kiezers hebben gesproken. En dan vertrouwen we dus op de nieuwe regering. Maar als die dan op dag één van de formatie al bezig is het Kamerlid weg te werken dat dit hele schandaal aan het licht hielp brengen? Dan meende je dus geen ene hout van je berouw en beterschap en wil je gewoon door met je business as usual.
Ik hoop dat de Kamer en de journalistiek in het debat vandaag de verkenners en de betrokken politici het verbale vuur keihard aan de schenen leggen, en dat zij niet rusten voordat de waarheid boven tafel is. En daarna heel rap door met een kabinet dat wél als prioriteit heeft ons land vooruit te brengen in plaats van zich eerst bezig te houden met “functies elders” voor Kamerleden die de macht controleren.
Ik hoop ook dat de nieuwe verkenners de hoofdproblemen van Nederland gaan bespreken, in plaats van de namen van gekozen volksvertegenwoordigers. Dat ze een gezamenlijke agenda opstellen om de problemen van Nederland aan te pakken – niet een agenda die gericht is op het wegpromoveren van individuele gekozen volksvertegenwoordigers, of op manipulatie van de samenstelling van de Kamer die de regering moet controleren. De problemen die om oplossingen schreeuwen zijn te groot en het vertrouwen in de politiek is te broos voor dit soort onrechtsstatelijke spelletjes.
We hebben een regering nodig die het land uit de coronacrisis probeert te helpen, die de woningnood aanpakt, die de rechtsstatelijke en sociale relatie tussen de overheid en haar burgers weer versterkt, die echte kansengelijkheid voor iedereen bevordert.
Ik eindig met een noodkreet naar alle nieuwe Kamerleden. Het vertrouwen van mij en veel kiezers in de politiek als geheel hangt aan een heel dun draadje en ik maak me grote zorgen dat het vandaag helemaal knapt. Laat het debat alsjeblieft bewijzen dat dit tij gekeerd wordt en dat wij als kiezers onze gekozen regering kunnen vertrouwen in rechtsstatelijkheid.
Meer lezen?
Voor die rechtsstatelijke relatie heeft juist Pieter Omtzigt al een reeks concrete plannen voorgesteld in zijn boek Een nieuw sociaal contract. Pak dat boek, neem de goede ideeën en breng Nederland verder.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
