Vrij Links, of stiekem populistisch rechts? Marieke Hoogwout zet op een rij wat voor haar zeven grote verschillen tussen een rechts-populistische en een Vrij Linkse benadering van het islam- en integratiedebat zijn.
In een glashelder stuk heeft Jan Bockma al de haarscherpe lijn tussen ‘regressief links’ en Vrij Links getrokken. Maar dat is blijkbaar niet de enige lijn waarbij dat nodig is. Als redelijk fanatiek verdediger van de principes van Vrij Links, heb ik bijvoorbeeld ook heel wat verdachtmakingen van ‘rechtsheid’ te verwerken gekregen; dat ik ’tegen populisten aanschurk’ en creatieve varianten als ‘roedelrechts’ en ‘de nieuwe haatoma van domrechts’.
Nu zit ik voor SP’ers en PvdA’ers misschien wel wát aan de rechterzijde: ik zweef in het progressief-liberale gat waar D66 vroeger zat. Maar een haatoma van domrechts? Het is echt veel te zwaar geschut voor een midden-liberale woonerftwitteraar zoals ik.
En dat terwijl de naam volgens mij nog wel zó duidelijk zegt wat het manifest voorstaat.
Vrij.
Links.
Voor iedereen die twijfelt over een Vrij Linkse benadering van de onderwerpen islam en integratie – Speelt Vrij Links Wilders in de kaart? Schuiven we zo niet op naar Baudet? Wordt xenofobie zo genormaliseerd? – zet ik met alle liefde de grote verschillen tussen Vrij Links en populistisch-rechts op een rij. Tenminste, zoals ik die zie.
En waar ik ‘groot’ zeg, bedoel ik enorm. HUGE!
1. ‘Het volk’ versus 17 miljoen verschillende mensen
Populisme beweert te spreken namens het ‘populus’, de ‘people’, ‘hét volk’: “Het volk spreekt! Het volk wil! Luister naar de stem van het volk!” zeggen de populisten. Vrij Links staat in mijn ogen voor het exact omgekeerde. Vrij Links ziet in Nederland 17 miljoen mensen, met een enorme diversiteit aan ideeën, meningen, opvattingen en visies. Ieders stem telt. Elk mens heeft dezelfde rechten, vrijheden – en ja, soms plichten.
‘Hét’ volk wil? Haha! Als het alleen nog maar over voetbal gaat, zijn 17 miljoen Nederlanders al 17 miljoen bondscoaches …
2. Groepsidentiteit versus unieke individuën
Bij de populisten proef ik altijd een hoog was-ons-soort-mensen-maar-de-baas-gevoel: ‘Make America Great Again!’, ‘Eigen volk eerst’ of ‘Nederland weer van ons’. Populisten zien Nederland – of in welk ander land ze dan ook zitten – als toebehorend aan een bepaalde, historisch zo ontwikkelde, etnische groep. Met grofweg dezelfde huidskleur, dezelfde gewoontes en dezelfde opvattingen. Ze verlangen terug naar het Nederland van vroeger: het land van Toen was geluk heel gewoon, van de gulden, en soms zelfs van de VOC. Dat is het echte Nederland in hun ogen, al is het de vraag of het ooit in die vorm bestaan heeft.
Vrijzinnige mensen zien Nederland als een land van 17 miljoen individuën met 17 miljoen identiteiten, samen verbonden door onze Grondwet, onze democratie en onze rechtsstaat. Je kleur, je afkomst, je seksuele geaardheid, je geslacht en je gender horen daarbij geen millimeter verschil te maken: niet voor je rechten en ook niet voor je plichten. Vrij Links betekent volgens mij dat je tegen alle discriminatie en racisme bent: zowel tegen het onverholen racisme van extreemrechts – ‘anders rot je maar op naar je eigen land’ – als tegen het betuttelracisme van regressief-links – ‘wij mogen anderen niet onze vrijheden opleggen’, ‘zij hebben tijd nodig net zo beschaafd te worden als wij’.
In Nederland moet iedereen kunnen leven zoals hij of zij wil. Kaders worden alleen gesteld door onze democratisch tot stand gekomen wetten, getoetst door onafhankelijke rechters in een levensbeschouwelijk-neutrale staat. En voor die wet is iedereen gelijk.
3. ‘Onze waarden’ versus universele mensenrechten
Populisten zouden vechten voor ‘ónze waarden’, waaronder dan bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting, vrouwenrechten en rechten van homo’s vallen. Die worden vervolgens gezet tegenover ‘hún waarden’, die van de ander, die ze dan maar in ‘hún land’ na moeten gaan leven. ‘Als ik naar Iran ga pas ik me ook aan hen aan,’ is een veelgehoord argument, ‘dus moeten zij zich hier aan ons aanpassen.’
Vrijzinnig linkse mensen daarentegen onderschrijven universele mensenrechten. Niet ‘Europees’, niet ‘Westers’, maar universeel. In Europa zijn die universele mensenrechten al in de wet verankerd; dat is een groot goed, en het is van levensbelang om dat te verdedigen, maar daarmee zijn de waarden zélf nog niet Europees.
Onze samenleving is open, divers en moet ruimte aan iedere burger bieden om in vrijheid te leven, volgens zijn of haar eigen levensovertuiging en levenskeuzes. Moslim of atheïst, gereformeerd of Jehova, boeddhist, agnost of katholiek. Om allemaal in die vrijheid te kunnen leven, moeten we ook allemaal, zonder uitzondering, bereid zijn ieder ander datzelfde te gunnen. Dát is de enige eis die we aan iedere nieuwkomer moeten stellen. Net als aan iedereen die hier geboren is, trouwens.
4. ‘Tegen de islam’ versus verzet tegen religieuze dictaten
Populistisch-rechts spreekt zich vaak uit tegen ‘de’ islam, omdat die niet verenigbaar zou zijn met Europese waarden. Vrijzinnig linkse mensen zijn in mijn ogen tegen geen enkele religie en willen geen enkele religie verbieden. Sowieso veroorzaakt het hele concept om ideeën te verbieden al rode vlekjes op de huid van vrijzinnig denkende mensen.
Vrijzinnig links is wél van oudsher opgestaan tegen religieuze dictaten, dogma’s en dwang – ongeacht welke religie de oekazes uitvaardigt. Voor vrijzinnige mensen is ieder mens vrij om de eigen levensovertuiging te volgen; tegelijkertijd mag niemand iets aan een ander opleggen. Links heeft zich dan ook, zo lang ik me kan herinneren, verzet tegen de dictaten van meneer pastoor en meneer dominee. Voor meneer imam gaan we dus geen uitzondering maken. Juist omdát Vrij Links ieder individu die eigen vrije keuze van levensovertuiging gunt.
5. ‘Beschermen van de joods-christelijke cultuur’ versus het verdedigen van seculiere waarden
Baudet, Wilders en hun vrienden schermen graag met ‘onze joods-christelijke cultuur’, die beschermd zou moeten worden. Maar iets oudere vrijzinnig-linkse mensen herinneren zich Reve, Wolkers, Robert Long’s Jezus Redt, VARA’s Pisa met Popie Jopie, Monty Python’s Life of Brian en eigenlijk alle Nederlandse literatuur en cabaret van de jaren ’60 tot 2000. Een Nederlandse film werd niet gedraaid zonder een aantal stevig rollende ‘godverdommes’. Het was zo’n beetje hét virtue signalling van de jaren ’80, om te tonen dat je links genoeg was. Vrijzinnig links is altijd kritisch geweest op religieuze dictaten. Vrij Links zal niet ineens het christendom omhelzen als het decennia tegen de dictaten daarvan heeft gestreden.
Vrijzinnig links verdedigt de seculiere waarden – de levensbeschouwelijk neutrale staat en het gegarandeerd gelijke speelveld voor álle levensovertuigingen – tegen elke ideologie of religie die dominant probeert te worden, of die nu joods-christelijk, islamitisch, communistisch, nationalistisch of pastafaristisch is.
6. ‘Onze vrouwen beschermen’ versus gelijke rechten voor vrouwen
Populisten benadrukken vaak hoe vrouwen in islamitische landen en culturen minder rechten hebben dan de mannen, en soms zelfs vrijwel rechteloos zijn. ‘Onze’ verworven vrijheden voor ‘onze’ vrouwen, daar zeggen zij pal voor te staan. Tegelijkertijd is er van populisten lang niet altijd vanzelfsprekend steun voor de vrouwen die zich emanciperen en vechten voor hun gelijke rechten. ‘Dat is hun probleem, dat moeten ze onderling maar oplossen’, zo kreeg ik te horen van een van de vele twitteraars die doorgaans wél veel fulmineren tegen de onderdrukking van vrouwen in ‘de’ islam. En hij is geen uitzondering.
Anders dan in het feminisme van de jaren ’60 tot ’80, vinden vrouwen uit patriarchale, orthodox-religieuze gemeenschappen die zich vrij willen maken van dictaten en onderdrukking door mannen, weinig gehoor in Nederland. En net zoals voormalige moslims en LGBT’ers uit islamitische gemeenschappen, kampen deze vrouwen met wat Maajid Nawaz, vrijzinnig moslim, activist en politicus, een ’triple threat’ noemt, een driedubbele dreiging: de orthodox-religieuzen gaan door met dictaten en druk, extreemrechts is überhaupt tegen moslim(a’)s en vindt dus dat ze het zelf maar moeten uitzoeken, terwijl regressief links op fluistertoon vindt dat we – ‘sssssst, stil toch’ – extreemrechts niet in de kaart moeten spelen.
Persoonlijk vind ik dit een van de schrijnendste en meest boos makende blinde vlekken in de dynamiek van deze stromingen, die alle drie vanuit groepen denken: allemaal laten ze het individu dat afwijkt van de groepsnorm, ijzingwekkend in de kou staan. Iedereen die Nanette op Netflix heeft gekeken, de absolute must-see van Hannah Gadsby over opgroeien als lesbienne in de Bible Belt van Tasmanië, wéét wat dit doet met iemand.
Stop die triple threat. Sta naast het individu. Verdedig zijn of haar rechten zoals de jouwe. Dát is vrijzinnig links.
7. ‘Ik zeg wat ik wil’ versus tweerichtingsverkeer
Populisten hebben hun vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel staan. En volkomen terecht. Het is een van de grondrechten, artikel 19, in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Voor mijzelf voelt vrijheid van meningsuiting als de zuurstof van de samenleving. Als lezer, als redacteur en schrijver, als twitteraar, als mens is het voor mij een nachtmerrie me zelfs maar voor te stellen dat ik zou moeten leven in een land zónder. De aanslag op Charlie Hebdo heeft me in mijn diepste wezen geraakt en het is een keerpunt voor mij geweest om mijn eigen stem meer te laten horen.
Ja, er zíjn grenzen aan de vrijheid van meningsuiting – in Nederland zijn ook die bij wet geregeld. Smaad en laster zijn bijvoorbeeld verboden: zo geeft mijn vrijheid van meningsuiting mij niet het recht om iemand ongefundeerd van fraude te beschuldigen. Voor mij zijn die democratisch tot stand gekomen, in de wet vastgelegde en door de onafhankelijke rechter te toetsen grenzen, de enige grenzen aan jouw of mijn vrijheid van meningsuiting. Niemand – niemand! – heeft het recht een ander door bedreiging, intimidatie of geweld het zwijgen op te leggen.
Op Twitter kom ik nogal eens in de bijna cliché-geworden positie die Voltaire al omschreef: je kunt het volslagen oneens zijn met iemand én toch diens recht verdedigen om het te zeggen.
En hier is mijn cruciale verschil met een aantal populisten. Ik onderschrijf net als zij, 100 procent, het recht van ieder mens op vrijheid van meningsuiting. Maar het is tweerichtingsverkeer. Het geldt zowel voor de uiterst rechtse politicus als voor de uiterst orthodoxe imam, zowel voor de strenggereformeerde dominee als voor de linkse feministe. ‘Je suis Charlie’ gaat hand in hand met het recht de Koran te reciteren.
En de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens bevat nóg een artikel dat ik belangrijk vind. Artikel 1, het startpunt: ‘Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.’
Eigenlijk heeft Maajid Nawaz het uitgangspunt hiervan al heel goed en kort uitgedrukt: ‘No idea is above scrutiny, no people are beneath dignity.’
Kom daar maar eens om, bij het rechts-populisme.
Marieke Hoogwout is tekstschrijver en redacteur van professie. Tegen wil en dank is ze een zwevende kiezer in het gat waar ze een consequent progressief-liberale partij zou willen vinden. Ze schrijft over politiek, (ex-)feminisme en humanisme voor Plebspraat.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
