Actrice Maryam Hassouni gooit een knuppel in paperbackformaat in het hoenderhok van de Nederlandse film- en televisie. Haar boek Wat de Fak is het verhaal van een jonge, gedreven actrice die opbotst tegen clichés, vooroordelen en ernstig (seksueel of pestend) wangedrag.
Dit wilde ik lezen. Niet alleen uit human interest, maar ook omdat het gaat over de vrijheid van de kunst. Die is alleen in Nederland al zwaar beschadigd met de terroristische moord op Theo van Gogh. En ook minder gewelddadige dwingelanden knagen mee aan de vrijheid: zie het verwijderen van een kunstwerk wegens vermeend vrouwonvriendelijk, van een schilderij wegens vijf mannen; en van een reeks portretten omdat bloot.
Dus hoe zit het eigenlijk bij de makers van kunst – in dit geval de makers van film en tv? Hoe is de vrijheid bij de omroepen en de fondsen, waar het geld, de middelen en de ruimte gegeven zijn?
Harde grenzen
Wat de fak vertelt een verhaal van binnenuit. Het is ook uiterst persoonlijk, bijna zoals je een dagboek zou lezen. Je leeft mee met Hassouni’s successen en tegelijk haar beroerde ervaringen met clichématige en bevooroordeelde aannames: als vanzelfsprekend gecast als terroriste of te redden onderdrukt meisje dan wel vrijmoedige hoofddoekdraagster.
Hoe dat voelt, komt bij mij echt binnen als Hassouni vertelt hoe haar personages altijd ‘verklaard’ moeten worden in de dialogen: waar komt zij vandaan, wat is dat met haar naam? Karin is er gewoon, maar Maryam moet verklaard worden.
Niet alleen tegen bordkartonnen casting vecht ze. Ronduit traumatisch zijn de aanranding en seksueel wangedrag die ze beschrijft. In schuilnaam ‘Dick’ herkent menige vrouw ongetwijfeld ook een oud-collega, baas of leraar. In elk geval herkende ik ook zelf waarom het zo moeilijk is (was) om grenzen te trekken en te bewaken als jonge vrouw. Stel duidelijke grenzen en je bent onaardig, wantrouwig en wiedenkjeweldatjebent. Stel ze niet en het is ‘waarom bleef je dan toch met hem samenwerken, hm?’ Damned if you do, doomed if you don’t.
“Ja maar”
Op de set van de serie waar Maryam Hassouni denkt een droomrol te hebben gevonden, werkt ze jarenlang onder de druk van pesterijen door haar tegenspeler. Dat breekt haar uiteindelijk.
Soms snakte ik, juist door het zo persoonlijke, naar context, naar de ándere kant. Dacht ik ‘ja, maar … Bedoelde die dat wel zo? Is dit wel echt zo gebeurd? Is typecasting nu niet eenmaal gewoon onderdeel van dit vak?’
Dan daagt er iets. Ik doe wat Hassouni aanklaagt: wangedrag blijft bestaan doordat omstanders niets doen, graag wíllen bagatelliseren – anders moet je misschien wel een heikele keuze maken.
Nee, ik denk niet dat we mensen, wie dan ook, moeten of mogen veroordelen op basis van het woord van één ander mens. Dat is het kleed de verkeerde kant op onder ieders veiligheid wegtrekken. De ellende van veel misbruik is natuurlijk dat het te vaak woord tegen woord is en ik weet ook begot niet hoe je daaruit komt. Maar wat wel broodnodig is, is dat we de verhalen willen horen. Dat we álle verhalen horen.
Urgentie van bordkarton
Hassouni vraagt zich, als ze plaatsneemt in een jury, af: “Is het mogelijk om in de kunsten, net als in de wetenschap, tot een objectief oordeel te komen? Of is elk oordeel bij voorbaat gekleurd door de historiciteit en smaak van een persoon?”
Zij besluit, uiteindelijk, dat er méér verhalen nodig zijn. “Ik moest iets tegenover het negatieve beeld zetten dat al die scripts die veelal vanuit een wit perspectief werden verteld, met zich meedroegen. En dat lukte me niet als actrice. Ik voelde steeds meer verantwoordelijkheid om mijn perspectief te geven.”
Een omroep vraagt haar een scenario in te sturen voor een spannende kinderfilm ‘waarin inclusiviteit een gegeven is’ – muziek in haar oren. Haar scenario ontvangt lof maar wint niet. Wat wint wel, wegens ‘meer urgentie’? Een script over een Marokkaans-Nederlands jongetje dat handelt in coke, geschreven door twee niet-Marokkaanse mannen die al jaren voor de omroep werken. Uhuh.
Meer nodig
Het is niet alleen voor Maryam Hassouni dat dit ook mij als een graat in de keel blijft steken. Zelfs niet alleen voor alle jongeren die nu opgroeien in Nederland en hoe zij zichzelf (nooit) zien. Ik ben ook boos op de financiers bij omroepen die keer op keer kiezen voor platgetreden paden, voor vooroordelen en luie clichés, voor oudbakken boven vers. Waarom krijgen we niet méér verhalen, andere, iets dat we nog niet allemaal kennen?
Wat zonde van al dat geld en van al dat creatieve talent dat we missen, van de verhalen die we als kijkers niet zien en horen. We worden als publiek al net zo bordkarton gevonden als de personages.
Wat de Fak is in zijn uppie vast ook niet het verhaal. Maar het is één verhaal meer. Mooi.
Wat de Fak
Maryam Hassouni
€ 21,99
Uitgeverij De Bezige Bij
Foto: still uit Chantal vs Maryam, Wikipedia cc
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
