In de afgelopen twee jaar deelden verschillende mensen op dit platform hun ervaringen over het opgroeien in een orthodox-religieuze gemeenschap. Inge Bosscha verliet het orthodox-gereformeerde geloof van haar jeugd; Aïcha en Jabir dat van hun orthodox-islamitische ouders. De grote overeenkomsten van orthodoxie zijn voelbaar in hun verhalen en in de diepe, pijnlijke sporen die het kan trekken in een jeugd en het hele verdere leven. Ook in liefdevolle gezinnen. Nanette (48) sluit zich vandaag aan en spreekt zich voor het eerst publiek uit over haar eigen jeugd. Net als, en samen met, Inge, Aïcha en Jabir wil zij opkomen voor alle kinderen van nu.
Waarom we álle fundamentalistische uitwassen moeten aanpakken
Als kind groeide ik op in een liefdevol gezin. Mijn ouders hadden en hebben altijd het allerbeste voor mij gewild. Maar wat het allerbeste was in hun ogen, werd bepaald door de orthodoxie en het fundamentalisme van de gemeenschap waarbinnen mijn ouders zich bewogen. Daar heb ik veel last van gehad.
Er was heel lang een drempel voor mij om dit te delen: ik wilde en wil mijn ouders geen verdriet doen. Zij hebben me niet opgevoed met de gedachte me te krenken of beschadigen. Het was hun diepe overtuiging dat ze, in liefde, de juiste dingen deden. Dit gaat niet om hen, dit gaat ook niet eens om ‘religie’ – het gaat om orthodoxie, die ook in niet-religieuze vormen komt. Lees het boek van Teun van de Keuken over zijn jeugd in een politiek-ideologische omgeving maar eens. Of denk aan de documentaire over dat jongetje dat van z’n moeder alleen maar rauw voedsel mocht eten. Dogmatiek all over. Het willen beheersen van het gedachtegoed van je kinderen zit bij heel veel mensen diep.
Voor mij gaat het nu om kinderen.
De grote ophef rond de anti-homoverklaringen op reformatorische scholen en de houding van minister Slob daarin, raken bij mij een snaar, zodanig, dat ik me na dertig jaar hierover wíl uitspreken.
Twee dingen zijn voor mij heel erg belangrijk. Ten eerste, het benoemen van de spagaat die ik zie. Het ene fundamentalisme wordt verketterd, het andere verzacht en afgezwakt. Dat is verkeerd. Ten tweede, zolang we niet keihard optreden tegen alle fundamentalistische stromingen binnen religies blijven we pappen en nathouden. In het belang van al onze kinderen moeten we dit leren inzien. Vooral mensen die zelf niet opgroeiden binnen een orthodoxe omgeving missen vaak totaal wat het met kinderen doet.
Waarom maak ik me er zo hard voor?
Mijn eigen ontwikkeling, hoewel in een liefdevol en stabiel gezin, is geschaad door het extremisme van de gemeenschap waarbinnen mijn ouders actief waren en waarin ik opgroeide.
God is liefde, wil voor jou en iedereen zorgen, maar… En dan komt het. Je moet wel je leven aan hem geven, hij heeft een plan voor jou. Wat je zelf wilt of vindt is niet belangrijk, overgave aan God wel. Je moet leven volgens zijn richtlijnen – want we leven in deze wereld, maar staan erbuiten.
Wanneer je kiest voor je eigen pad ben je voor de hemel verloren, je doet God intens veel verdriet en dat wil je toch niet? Wij zijn gelukkig, bevoorrecht, kinderen van een hemelse vader, waarom wijs je dat af? Waarom kies je voor een duistere wereld, je weet dat God zijn kinderen zegent? We willen liever niet dat je met die en die omgaat, want zij hebben een slechte invloed. Het is natuurlijk jouw keuze, maar je doet ons én je hemelse vader verdriet. Wil jij dansen, drinken, je eigen vrienden hebben, seks hebben? Dan word je waarschijnlijk verleid door de duivel.
Wat doet dit met een kind dat met deze richtlijnen opgroeit?
Tot halverwege de dertig ben ik bang geweest voor de hel, voor het eindoordeel en de eindtijd. Ik heb als kind nooit geleerd om sociaal in een groep te functioneren buiten die gesloten gemeenschap. Ik koos m’n vrienden zelf, maar kon me nooit echt openstellen. Wie begrijpt zoiets? Ik werd er vaak om uitgelachen. Dat breekt me nog steeds op. Natuurlijk zit het solitaire ook deels in m’n aard, maar ik ben ervan overtuigd dat de mentale druk tijdens mijn opvoeding ongezond is geweest.
Vooropgesteld: christelijk fundamentalisme verschilt anno 2020 op wezenlijke punten van het islamitisch fundamentalisme. Namelijk het toepassen van geweld op andersdenkenden en de drang tot het met geweld wreken van beledigingen van de profeet of God is geen onderdeel van de christelijke orthodoxie.
Maar ook de politiek behandelt beide soorten fundamentalisme verschillend. Christenen en hun denkbeelden zijn idioot, mogen bespot – zonder straf sinds Reve’s ezeltjesproces in 1968. Er wordt (terecht) groot kabaal gemaakt wanneer zij iets claimen over vrouwen, homoseksualiteit en andere richtlijnen uit de Bijbel. Zie de recente ophef rond het homo-statement van de ChristenUnie en het opnieuw aanzwengelen van het abortusdebat door de SGP. Nederland is te klein.
Orthodoxie van moslims daarentegen wordt anders benaderd. Dan praat men over ‘fatsoen’ en ‘je hoeft niet te kwetsen’, ‘wanneer we hen bij de samenleving betrekken, wanneer we racisme en discriminatie uitbannen wordt het vanzelf beter’. Er staat inmiddels een dame op de kieslijst van GroenLinks die gelieerd is aan de Moslimbroederschap. Een organisatie die de implementatie van de sharia ambieert. Dat is andere koek dan een debat over abortus. Maar kritiek wordt afgedaan als racisme.
Deze tweespalt wil ik aan de kaak stellen.
Ja, christenen gebruiken geen geweld (meer), maar het fundamentalisme in beide kringen kent een groot aantal overeenkomsten.
Zowel de strenge dogmatische gereformeerde stromingen als ook de meer sektarische pinkstergemeenschappen hebben het adagium: ‘wij leven in de wereld maar zijn niet ván de wereld’. Vanuit die overtuiging kiest men bewust voor afstand tot de rest van de samenleving. Leeft men bewust met extreme focus op alleen de eigen kring.
Hieruit zou je kunnen concluderen dat niet welvaart, integratie of acceptatie voorwaarden zijn voor redelijkheid – maar integendeel: dat fundamentalisme de grondslag, de oorzaak, is voor afwijzing van de samenleving. Ook in orthodox-islamitische gemeenschappen.
Beide stromingen staan bol van indoctrinatie. Het eigen gedachtengoed wordt met de paplepel toegediend als de absolute en enige waarheid. Anders denken, vragen stellen, twijfelen? Dat is ageren tegen de groep, op afvalligheid staat in beide stromingen de doodstraf. In islamitisch-fundamentalistische kring wereldwijd vaak nog letterlijk, hier en nu. In christen-fundamentalistische hoek wacht het enige juiste oordeel van God: de eeuwige hel.
Beide stromingen wijzen andere levenswijzen dan het traditionele gezin af. Homoseksualiteit is een gruwel. Christenen hanteren een halfslachtig ‘ja maar’-idee: je mag homo zijn maar het niet beleven. Moslims, nou ja, we kennen het geweld tegen homoseksualiteit uit die hoek. Geweld of ‘ja maar…’: het onderliggende gedachtegoed blijft gelijk.
Beide stromingen staan afwijzend tegen emancipatie van vrouwen. Ook hierin zijn de christen-fundamentalisten gematigder in hun praktische uitwerking, maar de gedachte komt uit dezelfde bron. De vrouw staat onder gezag van de man.
Beide stromingen claimen morele superioriteit ten opzichte van ongelovigen. Zij van het juiste geloof staan boven de heidenen, de joden, de dwaalgeesten, de varkens.
Om fundamentalisme aan te pakken is het nodig dat we onderkennen dat beide versies gelijk zijn. Dus wanneer het okee is om God ezelneukend te beschrijven, dan moet iedere spotprent van Charlie Hebdo ook kunnen. Want fatsoen, dat is dan toch voor iedereen?
En wanneer christen-religieus Nederland het prima vindt dat scholen homoseksualiteit mogen afwijzen (maar tegelijkertijd wel een veilige omgeving moeten creëren) dan moeten we allemaal ageren tegen een minister die dit uit z’n strot krijgt. Dito tegen een dame die banden heeft met de Moslimbroederschap, een beweging die een anti-democratische wetgeving ambieert en dit binnen ons democratische bestel wil uitventen.
Er is anno 2020 geen enkele reden om te accepteren dat welke religie dan ook weigert zich aan onze Grondwet te houden. Iedereen is voor de wet gelijk. Man, vrouw, hetero- of homoseksueel, moslim, jood of christen. Dat je in je persoonlijke levenssfeer daar een religieuze invulling aan geeft, dat is aan jou. Maar dat je op basis van je religie het recht om niet beledigd te worden af wilt dwingen, het recht om jongens en meisjes fysiek of psychisch te beschadigen, of het recht om te claimen dat homoseksualiteit niet oké is. No matter what: onacceptabel.
De ultieme oplossing ligt in het afschaffen van bijzonder (religieus gestoeld) onderwijs. Ouders mogen altijd hun persoonlijke ideeën en overtuigingen doorgeven via de opvoeding. Maar laten we een neutrale omgeving scheppen in ons onderwijs. Een plek waar kinderen vrij kunnen leren denken. Aangemoedigd worden om te bepalen wie ze willen zijn. Vrij van de dogmatiek uit hun thuissituatie hun mening mogen vormen. Een kans krijgen om te proeven van meer smaken.
Eenieder die dat tegen wil houden is uiteindelijk tegen vrijheid. Want het beperkt het kind in zijn rechten. Het diepe wantrouwen naar de seculiere mensheid, het krampachtig willen vasthouden aan eigen overtuiging, het getuigt allemaal van totalitair gedrag. Niet de vrijheid telt, maar de regels, de groep en de autoriteit.
Om al deze redenen moeten we stoppen met het tolereren van intolerantie. Of die nu een reformatorische of islamitische oorsprong kent. Voor de wet is iedereen gelijk. Laten we dit ook gaan uitvoeren. Wat dat betekent? Gelijke monniken, gelijke kappen. Dus doen onze refo’s raar en springt iedereen daar bovenop, dan verwacht ik dezelfde respons bij rare fratsen uit islamitische hoek.
Maar bovenal verwacht ik dat we onze jeugd gaan beschermen. Tegen de uitwassen van iedere vorm van fundamentalisme. Immers, de jeugd heeft de toekomst. Verandering in denken begint daar.
Foto: Barbara A Lane via Pixabay
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
