Wat hebben een Egyptisch dorp, een Iraanse vluchteling in Nederland en een groep Israëlische vakantiegangers met elkaar gemeen? Hun levens zijn voorgoed veranderd door dezelfde gebeurtenis: in 1985 opende een Egyptische soldaat het vuur op een groep Israëlische vakantiegangers. Drie volwassenen en vier kinderen stierven bij deze aanslag. De gebeurtenis ontketende een geopolitiek conflict dat er uiteindelijk toe leidde dat Bahram Sadeghi niet in Egypte aanmeerde als vluchteling voor het Iraanse regime, maar gedwongen werd door te varen naar Rotterdam, alwaar hij zijn nieuwe leven als Nederlander aanving.
In De aanslag die onze levens veranderde reflecteert Bahram Sadeghi op de aanloop naar de aanslag en de nasleep hiervan. Dat doet hij vanuit zijn eigen perspectief, dat van (nabestaanden van) de slachtoffers en dat van Egyptenaren die aan de kant van de aanslagpleger stonden of nog steeds staan.
Over zijn eigen connectie met de aanslag schrijft Sadeghi het meest levendig. De ontsnapping vanuit Iran leest als een thriller: als verstekeling gaat Sadeghi mee op een schip dat als eerste stop Egypte heeft. Hier zou hij asiel krijgen, maar na de aanslag in Ras Burqa staan de verhoudingen tussen Egypte en Iran op scherp. Daardoor wordt Sadeghi gewantrouwd als potentiële spion en moet hij gedwongen doorvaren. Daarnaast heeft hij de pech dat de kapitein uit angst voor het regime besluit om Sadeghi op te sluiten en mee terug te nemen naar Iran. Aangekomen bij de eerstvolgende haven, Rotterdam, weet Sadeghi op miraculeuze wijze van het schip af en Nederland in te vluchten, waar hij asiel krijgt.
Door een kettingreactie aan gebeurtenissen die begon bij een dienstplichtige Egyptische soldaat die zeven Israëliërs vermoordt, is Sadeghi nu dus Nederlander en geen Egyptenaar.
De perspectieven van de slachtoffers en nabestaanden van de aanslag steken ingewikkelder in elkaar. De gesprekken die Sadeghi met hen voert, raken aan gebeurtenissen die voor iedereen het afschuwelijke overstijgen. Daardoor komen antwoorden moeilijk tot stand: Het trauma van een vrouw die als klein meisje haar moeder voor zich zag sterven zijn te groot. Iemand die als held werd geëerd omdat hij als twaalfjarige drie andere kinderen gered had, is moe van alle verhalen rondom de gebeurtenis. In een e-mail aan Sadeghi schrijft een man die zijn vrouw aan de aanslag verloor dat er niks meer te vertellen is wat niet al breed uitgemeten is door andere journalisten.
In het geboortedorp van de schutter heerst weer een compleet tegenovergestelde sfeer. Velen in Egypte zijn er namelijk van overtuigd dat de schutter slechts zijn plicht deed als militair en dat hij reageerde op een bedreigende en onduidelijke situatie. De aanslag was immers in de Sinaï gepleegd, betwist gebied waarover Israël en Egypte niet lang daarvoor oorlog hadden uitgevochten. Dit feit lag echter ook ten grondslag aan hoogoplopende internationale druk op de Egyptische regering die zo groot werd dat toenmalig president Mubarak geen andere optie zag dan de zaak zo snel mogelijk tot een veroordeling te laten komen, en daarbij de schutter als eenling te isoleren. Dit leidde tot grootschalige protesten die uniek waren tijdens het bewind van Mubarak.
Ook de snelle dood van de schutter in hechtenis heeft gezorgd voor blijvende controverse. Het officiële verhaal is zelfmoord, iets dat past binnen het regeringsnarratief van de gek die op eigen houtje is gaan schieten, maar in het geboortedorp wil niemand hier iets van weten. Hier weten ze nog altijd zeker dat de schutter vermoord is om het oplopende internationale conflict te sussen, als een knieval voor het Westen.
Door middel van deze persoonlijke portretten toont Sadeghi hoe de onnoemelijke complexiteit van de Israëlisch-Arabische situatie de persoonlijke ervaringen van betrokkenen in de weg zit. Er is genoeg aandacht voor de aanslag geweest, te veel wanneer je de reacties van de slachtoffers leest, maar antwoorden zijn er niet.
Het motief van de schutter is nog altijd onduidelijk, zijn dood blijft in mysterie gehuld en het is onduidelijk in hoeverre de Egyptische staat blaam treft. Dit is ook erg pijnlijk voor de familie van de schutter, die nooit helemaal zal weten hoe zijn daad tot stand is gekomen, wat hem ertoe heeft gebracht en hoe het hem in zijn laatste levensdagen vergaan is. Binnen het conflict over de Israëlische kwestie heeft deze onduidelijkheid bijgedragen aan een mythologisering van de schutter: hij wordt door velen als martelaar gezien en in Iran zijn straten naar hem vernoemd.
Voor de Israëlische betrokkenen levert alle aandacht uiteindelijk dus ook niet veel extra op – je kunt als overlevende van de aanslag wel de rest van je leven media-aanvragen te krijgen om als held geëerd te worden, maar je bent er waarschijnlijk meer bij gebaat wanneer de dader een grondig en transparant proces had gekregen.
De mensen die Sadeghi in zijn onderzoek behandelt, inclusief hijzelf, zijn allen mensen die ongewild in de geopolitieke staafmixer van het Midden-Oosten zijn gegooid en er compleet veranderd uit zijn gekomen. Voor Sadeghi is dit het Nederlanderschap; voor de Israëlische vakantiegangers de deels onopgehelderde dood van geliefden en trauma’s waar ze voor de rest van hun leven ongevraagd door anderen mee worden geconfronteerd; voor familieleden en bekenden van de schutter een bitter gevoel omdat hij niet als volwaardig verdachte is behandeld maar direct voor de bus is gegooid door een dictatoriaal regime dat in paniek was.
Het toont zowel de fascinerende loop die het leven plotseling kan nemen door een gebeurtenis waar je zelf niks mee te maken hebt, als de verstikking die kan ontstaan nadat een persoonlijke gebeurtenis het persoonlijke ontstijgt. De aanslag die onze levens veranderde is hiermee naast een interessante en spannend-lezende geschiedenisles ook een relevant zelfonderzoek van een journalist die merkt dat het verhaal dat hij op het spoor is te veel vraagt van enkele van de hoofdpersonages.
De aanslag die onze levens veranderde:
Hoe een aanslag op Israëlische toeristen in Egypte een Iraanse bootvluchteling naar Nederland bracht
Bahram Sadeghi
192 pagina’s / € 21,99
Atlas Contact
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
