Gisteren trad dan eindelijk het kabinet Rutte III af om het toeslagenschandaal. Nam het daarmee verantwoordelijkheid?
No fucking way.
Het hele kabinet, met de premier voorop, deed er alles aan om te doen alsof de hele toeslagenaffaire slechts een per ongelukke natuurramp was. Een tragedie met daderloze fouten, daar kwam het op neer, waarbij er “door falen en wegkijken”, “dingen zijn gebeurd”; “fouten die ertoe hebben geleid” dat er duizenden levens zijn verwoest.
Maar op geen enkel moment erkende het kabinet dat er ergens iemand een politieke keuze maakte, geen enkel moment was er een politieke visie in het spel. Het ‘gebeurde’ gewoon allemaal. OEPS!
Rutte, ogenschijnlijk deemoedig: “Op alle niveaus, door het hele politiek- bestuurlijk- juridische systeem heen, zijn fouten gemaakt die ertoe hebben geleid dat duizenden ouders groot onrecht is aangedaan. Maar de politieke verantwoordelijkheid ligt uiteindelijk bij het zittende kabinet en nergens anders.”
Nee verdomme, niks ‘maar’. Hier had moeten staan: DUS. “DUS de politieke verantwoordelijkheid ligt bij het kabinet en nergens anders.”
‘Maar’ is maar een klein woordje, maar zie hoe handig Rutte er een tegenstelling mee creëert tussen ‘fouten op alle niveaus’ en zijn eigen verantwoordelijkheid. Ook rept Rutte met geen woord over het feit dat de controlerende macht – in Nederland bestond die uit twee van de honderdvijftig parlementariërs – actief werd tegengewerkt, door het verdoezelen en zwartlakken van die fouten.
Het was het zoveelste goochelstaaltje van Rutte’s grootste succes: dat hij iedereen al tien jaar wijsmaakt dat hij geen visie heeft. En dus zijn alle problemen die opdoemen ‘er nu eenmaal’, als een soort natuurverschijnsel. Niemand overziet meer hoeveel van die problemen er een direct gevolg zijn van tien jaar VVD-beleid.
Daarmee neemt Rutte behendig de rol van de ‘bekwame, haast onpartijdige kapitein’ die ons schip verstandig leidt langs die turbulentie, stress, gedoe en sociale ongelijkheid. En het werkt: Rutte heeft een hoge gunfactor. De kalme, relativerende, ernstig-als-het-moet, lachend-als-het-kan, betrouwbare bestuurder temidden van al dat politiek rumoer en tegenslag. We vergeten daardoor bijna dat het ook deze kapitein is die al tien jaar de koers uitzet.
Dat het onder Rutte gevoerde beleid een keuze is, neoliberaal beleid, steeds toegespitst op de mondige, ondernemende, leesvaardig opgeleide, flexibele Nederlander. De anywhere met een bul of een graad, die de universiteit verliet met tien jaar werkervaring en een jubelton van papa en mama voor zijn nieuwe huis.
Hoe gelukkig is Nederland ervan geworden? Kijk je naar de gemiddelde cijfers, dan zegt het CBS dat we er gemiddeld welvarender en gemiddeld vrolijker van zijn geworden. Maar wat zegt gemiddeld in geflexibiliseerd, martkwerkend, in-’oplossingen’-denkend Nederland?
Wat waren de slimme mondige denkers ooit tevreden met het toeslagenstelsel. Waarom wilden we dat ook alweer – en wat ging er daarna zo ontzettend mis? Econoom Wimar Bolhuis beschreef het bij RTLZ: “Bij het maken zijn de beleidsmakers uitgegaan van superburgers die hun inkomsten een jaar vooruit goed inschatten en elke wijziging in hun huishoudenssituatie meteen doorgeven aan de Belastingdienst. Een sprookje.” En eentje waarin de burger niet zo lang gelukkig leefde, want zoals Bolhuis samenvat: “Het systeem is veel te complex voor de aanvragers en het verstrekken van toeslagenvoorschotten leidt tot financiële onzekerheid.”
Inmiddels is de kinderopvangtoeslag ontaard in de menselijke tragedie die duizenden gezinnen heeft verwoest. En op veel meer gebieden waait de wind weliswaar stevig in de rug aan de bovenkant, maar staat die pal tegen als je je aan de onderkant bevindt.
Want voor de ‘bovenkant’ hebben we fijne zorgverzekeringen op maat ingevoerd voor de leesvaardigopgeleide, zelfbewuste mens die zelf wel bepaalt wat hij wil verzekeren. En voor de financieel bewuste zorgconsument maakten we budgetpolissen. Maar als je je dan in het ‘verkeerde’ ziekenhuis liet behandelen, kreeg je te horen dat je dan ook maar de kleine lettertjes had moeten lezen en dus niets vergoed krijgt. Drommen mensen liepen in die val. Het was háást alsof verzekeraars eigenlijk helemaal niet wilde uitbetalen en alleen maar wilde innen – alsof het ontmoedigen van zorg-’consumptie’ gericht beleid was.
Intussen vallen er aan de onderkant steeds weer mensen door de kieren van de zorg, mensen die geen tijd, geen energie of geen deskundigheid hebben om zich te verdiepen in alle kleine lettertjes. Die betalen zich blauw aan eigen risico’s – als ze tenminste niet op een wachtlijst staan voor volgend jaar omdat het ziekenhuisbudget in oktober al op is.
Aan de bovenkant praten we over het recht op voltooid leven voor de mondige, zelfbeschikkende mens. Dat zijn dan weer niet die ouderen die wegkwijnen in een verzorgingstehuis waar het personeel zo dun is uitgesmeerd dat men maar één keer per week in bad mag. En niet de ouderen die nog best wat jaren door hadden gewild maar die stierven aan corona, door een gebrek aan de meest eenvoudige beschermingsmiddelen voor het personeel in de verzorgingshuizen.
De slimme ondernemende CEO van het voormalige staatsbedrijf PTT wilde de markt op, waar er gezond geconcurreerd kon worden. Het gevolg? De postbode van vroeger – een gerespecteerde werknemer die een gezin daarvan kon grootbrengen – is uitgestorven en nu vervangen door een leger rechtenloze ZZP’ers die, omdat ze ‘ondernemer’ zijn voor de grote postmultinationals, zelfs hun eigen bussen moeten voorfinancieren. De thuiszorg, identiek uitgekleed. Marmer in de kantoorhallen, afknijpen op de uren en de ‘tarieven’ van de mensen die de daadwerkelijke zorg verlenen.
‘Tarieven’, ja, geen salaris. Het is een van de grote schandes van huidig bestuurlijk Nederland dat juist de voormalige overheidsorganisaties massaal goedkeuring kregen van de overheid (hallo Belastingdienst) om tienduizenden werknemers tot zzp’ers te verklaren, waar elke nuchtere blik in grote neonletters SCHIJNCONSTRUCTIE en UITBUITING zag staan.
De flexibisering van de arbeidsmarkt deed wonderen voor consultants en strategen en omdenkende kansenpakkers. De kosten werden gedragen door de onderkant.
En soms hadden mensen ook simpelweg de pech om te wonen bovenop de grootste welvaartsbubbel waar wij allemaal zo van geprofiteerd hebben. Het Groningse gas heeft ons eindeloos veel warme welvaart opgeleverd. Maar in Groningen betaalt men daar met langdurige stress en verzakte huizen nog steeds de rekening voor; en de oplossing is nog steeds even ongrijpbaar als de spijtbetuiging van onze Markiavellistische bestuurders.
Het totaalfalen van de trickle down economy-theorette toont overal haar ware gezicht. Als je de bovenste geldlaag zo goed als waterdicht maakt, dan werkt er sowieso niets meer van. Het enige dat er nog wel doorheen stroomt – en hard ook – zijn de lasten. Die gaan wél naar onderen.
Moeten we het nog hebben over de woningmarkt, de marktwerkende corporaties die vervolgens met torenhoge beleggingsschulden zitten (hallo Vestia) , over de huizenprijzen die de pan uit rijzen terwijl de hypotheekverstrekkers gierend de bank uithangen, over beleggers zich wentelen in geldmakende pandjes (hallo Wybren van Haga, oud-VVD’er nu poserend als FvD-‘stem van het volk’), of over de woningnood onder iedereen met geen 3 x modaal?
Het beleid is uit balans. Het is er niet meer voor alle burgers en zeker niet voor de onderkant. Sterker nog, ook de middeninkomens komen op de markt niet meer aan een woning.
En hoe zit het met de handhaving? Is die er dan tenminste wél voor iedereen?
Laten we zeggen dat de fraudejagers van de belastingdienst hun pijlen niet hebben gericht op de tweeverdieners, hij consultant, zij HRM-manager. En als ze dat wel deden, hadden ze per omgaande de bezwaarbrieven van hun leesvaardige advocaten teruggekregen. Het is makkelijker schieten op de niet-weerbaren. En desnoods maken we er specifiek beleid op om de weerbaarheid te ondermijnen.
Zelfs in dit pandemiejaar ging het door. Het jaar waarin de overheid uitdroeg dat we ‘alleen samen’ het virus kunnen verslaan. Daarin verloren jonge en oude mensen hun baan, raakten scholieren en studenten in een isolement, vielen stages weg, zagen ondernemers hun bedrijven instorten, konden mensen de begrafenissen van dierbaren niet bijwonen. Wie in het park geen anderhalve meter van zijn gesprekspartner zat kreeg een zware boete. Alles omdat ‘alleen samen’. SoLiDaRiTeIt.
Maar een demonstratie op de Dam? Die kon doorgaan, wegens “te belangrijk,” zei de burgemeester. De minister van Justitie vierde zijn bruiloftsfeest met forse schendingen van de regels? “Ook maar een mens,” zei de premier. Een jonge vrouw zit in de bijstand, kan door hoge vaste lasten niet rondkomen en krijgt boodschappen van haar moeder? Dáár gaan we HANDHAVEN!!!
De dubbele standaard is verheven tot beleid.
Het toeslagenschandaal verwoestte duizenden gezinnen tot op het bot. “Hier is ergens iets misgegaan,” zegt het kabinet, dat aftreedt maar blijft zitten en gewoon weer boven aan alle kieslijsten gaat staan. “ We hebben hooguit “weggekeken”, “niet tijdig gezien”. En de klapper: “Het systeem heeft niet goed gewerkt.”
“Niet goed gewerkt”, onze ass. Het lijkt er namelijk juist sprekend op alsof het systeem precies gedaan heeft wat de bedoeling was. Tenzij we bereid zijn te geloven dat ook het zwartlakken of ‘kwijtraken’ van al die stukken waar Leijten en Omtzigt om vroegen, simpelweg een vergissing was of de schuld van de printer of van een immer ongrijpbare ‘gebeurtenis’ ergens.
In maart kun je er voor kiezen om dit beleid te belonen, als je tot de gelukkige welvarende mondige opgeleide bovenkant hoort én je in staat bent om te blijven geloven in de onpartijdige staatsmannelijkheid die illusionist Rutte weet op te houden.
Of je stemt op een partij die rechtvaardiger, socialer en meer solidair is met iedereen aan de onderkant dan met de bovenkant. Hier de voorzet van de Vrij Linkse Kieslijst. Doen.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
