Halverwege jaren negentig, ik was waarschijnlijk veertien jaar, kreeg ik een cassettebandje van mijn klasgenoot Vincent. Op kant A stond Sepultura, op kant B het debuutalbum van Rage Against the Machine uit 1992. Kant A kon mij niet bekoren, kant B des te meer. Terwijl ik wijde skatebroeken droeg en iedere dag een pot gel in mijn haar smeerde om mijn spikes overeind te houden, luisterde ik enthousiast naar de nummers van het subversieve Rage.
Ik werd hieraan herinnerd toen de muziek van Rage deze zomer weer populariteit genoot na de dood van George Floyd door politiegeweld in de VS. De teksten van hun nummers sluiten naadloos aan op de sentimenten van de Black Lives Matterbeweging. Zo illustreert de tekst van de hitsingle Killing in the name, hieronder uitgevoerd op Pinkpop, 28 jaar na dato nog altijd hoe racisme is ingebakken in het Amerikaanse politieapparaat:
De hernieuwde aandacht voor Rage werd aangejaagd door een voormalig fan die zich in een tweet beklaagde over de politieke uitlatingen van gitarist Tom Morello:
Het beklag werd met hoon en vooral hilarische reacties ontvangen door twitteraars. Tegen welk systeem, welke ‘machine’, dacht Scott dan dat de woede van de band zich al die jaren keerde?
The people angrily denouncing Rage Against the Machine for Tom Morello's leftist politics is one of the more hilarious things I have ever seen on the internet. WHAT MACHINE DID YOU THINK THEY HAVE BEEN RAGING AGAINST FOR DECADES? THE ICE CREAM MACHINE? THE ATM? LAWNMOWERS?
— Elisabeth Ryan JD MPH (@EJAllstonEsq) June 10, 2020
De onwetendheid van Scott is op zijn minst opmerkelijk. Nummers van Rage zoals Take the power back, Wake up en Know your enemy geven immers onverbloemd blijk van politieke betrokkenheid.
Ik vermoed echter dat de nummers van Rage niet alleen vanwege hun teksten verwelkomd werden door sympathisanten van Black Lives Matter. Hun muziek geeft uiting aan oprechte woede, zoals die wereldwijd na de dood van Floyd werd ervaren. Voor veel mensen is omgaan met gevoelens van boosheid en verdriet in het dagelijks leven een uitdaging. Kunstenaars die het mogelijk maken om bij conflicterende gevoelens te komen, helpen zo om de individuele tekortkomingen te boven te komen. Door muziek zoals die van Rage kan de boosheid in zijn volledigheid gevoeld worden.
Naast de teksten en muziek speelt ook de presentatie van de band een rol. Zonder enige opsmuk maakten de bandleden zichzelf op hun hoogtepunt in de jaren negentig ondergeschikt aan hun muziek. Vandaag de dag is ieder individu dankzij sociale media een marketingbedrijfje geworden. Politieke betrokkenheid van muzikanten staat ten dienste aan het vermarkten van het eigen ik. Uiteraard kwam dit in de pre-sociale media-tijd ook voor. Tegelijkertijd lijkt de ongepolijste verontwaardiging die Rage tentoonspreidt een reliek uit een voorbije tijd te zijn.
Nadat ik het cassettebandje van Vincent weer had gevonden en geluisterd, vroeg ik mij af of andere artiesten uit mijn tienerjaren ook zo goed aansluiten op maatschappelijke onrusten van vandaag. Al snel had ik het album Paranoid & Sunburnt uit 1995 van Skunk Anansie in mijn handen. Het optreden van de Britse band op Pinkpop in 1999 kan ik mij nog goed herinneren, vooral vanwege het uitzonderlijk energieke optreden van frontvrouw Skin. Zowel rechts-extremisme als eendimensionaal identiteitsdenken, vandaag beiden alom aanwezig, worden in de nummers van Skunk Anansie bekritiseerd. Denk daarbij aan Selling Jesus, Little baby swastikkka en natuurlijk Intellectualise my blackness:
Ook bij Skunk Anansie is het niet alleen de muziek maar het totaalplaatje waar de band zijn relevantie voor vandaag aan ontleent. Skin is een zwarte lesbische vrouw die compromisloos zichzelf is. Het zorgde er in de jaren negentig voor dat Skunk Anansie niet werd opgenomen in de britpop-scene. Juist door haar onaangepastheid verbeeldt zij bij uitstek het hedendaags verzet van minderheden om door anderen gedefinieerd te worden.
Als ik mijn favoriete muziek van weleer aan het doornemen ben kom ik uiteraard de albums van Nirvana tegen. Hoewel ik er begin jaren negentig zelf geen liefhebber van was is er geen band die zo bij mijn jeugd hoort. Op dagelijkse basis maakte mijn oudere zus het hele gezin er onvrijwillig deelgenoot van. Zelf ben ik pas later de geniale creativiteit van Kurt Cobain gaan waarderen. Hoewel een zachtaardige en uiterst gevoelige jongeman, deinsde Cobain er niet voor terug om het anderen ongemakkelijk te maken. Zo ook met het lied Rape me, hieronder uitgevoerd twee maanden voor zijn zelfgekozen levenseinde, waarmee hij velen op het verkeerde been zette:
Rape me is een anti-verkrachtingslied. Cobain was een uitgesproken feminist. In Rape me wordt de daad van verkrachting beschreven vanuit het oogpunt van het slachtoffer dat vastberaden is dit te overwinnen. Het is daarmee een statement van empowerment door het slachtoffer. Het lied zou ook in overdrachtelijke zin geïnterpreteerd kunnen worden: iedereen voelt zich weleens in meer of mindere mate benadeeld in het leven van alledag. Toch ging het Cobain om de letterlijke betekenis van de woorden. Het lied zou niet misstaan als lijflied van de MeToo-beweging. Het zou een krachtig protest zijn om telkenmale het nummer te zingen of te neuriën in de buurt van Harvey Weinstein en andere daders.
Het is niet mijn doel om de hier genoemde kunstenaars met terugwerkende kracht een vooruitziende blik toe te schrijven. Hun werk sluit echter wel opvallend goed aan op de voornaamste sociale kwesties van vandaag. De expressionistische stijl, waarbij onderhuidse gevoelens onbesmuikt worden geuit, beantwoordt ook aan het gemis in kunstzinnige ondersteuning van zowel de Black Lives Matterstrijd als de MeToo-beweging. Beide zijn bevangen van sentimentaliteit.
Waar boosheid en woede erop gericht zijn om erkenning af te dwingen en verandering te bewerkstelligen, accepteert sentimentaliteit de status quo. Onrechtvaardigheid wordt bij sentimenteel beklag dan wel erkend, maar de tranen die vloeien zijn tranen van acceptatie. Aan onderliggende machtsverhoudingen wordt niet getornd. Daarom is het uiten van boosheid zo belangrijk: het is een voorwaarde voor verandering. Zolang hedendaagse kunstenaars hier niet in voorzien, stel ik voor de genoemde muzikanten weer volop te beluisteren.
Afbeelding: Alterna2
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
