‘Samen voor de vrijheid: hij de actie, zij de nuance’. Het is de kop boven een interview met Eddy Terstall en Femke Lakerveld, twee van de vier initiatiefnemers van Vrij Links, afgelopen zaterdag in de Volkskrant. De aanleiding is de bijzondere vriendschap tussen de cineast en de actrice, die elkaar in 1994 hebben leren kennen tijdens de opnames van Eddy’s film Hufters & Hofdames. Het interview maakt deel uit van een serie, zo valt uit de inleiding op te maken: ‘Vooral op sociale media lijkt het soms wel of niemand meer met iemand overweg kan. De Volkskrant zet daar deze zomer vrienden tegenover die grote en kleine verschillen overbruggen.’
‘Ze zijn een opvallend paar’, schrijft de krant dan ook: ‘Eddy Terstall, warrige haardos, nonchalant gekleed, Jordanees, twitteraar, recht voor zijn raap. Femke Lakerveld, tien jaar jonger, stijlvol, golvend haar, bedachtzaam formulerend, altijd op zoek naar de nuance.’ Naast de vriendschap – ‘We zien elkaar elke week wel een keer’ – gaat het veel over Vrij Links; over de ideeën achter het manifest en de stichting, zoals individuele vrijheid, en over de persoonlijke ervaringen die het belang daarvan voor ze op scherp heeft gezet – zoals de moord op Theo van Gogh, die ze allebei kenden, Eddy’s reizen over de hele wereld en Femkes ervaringen met haar werk in de kunst- en cultuursector.
Maar het was zaterdag een ander artikel dat de meeste aandacht trok. Op de website van Vrij Nederland verscheen diezelfde dag namelijk ook een interview met Eddy en Keklik Yücel, een derde initiatiefnemer van Vrij Links. Hoewel dit verhaal een politiekere insteek heeft, spelen ook hier de persoonlijke ervaringen mee. Zo komt aan bod dat Keklik is opgegroeid ‘in een seculier gastarbeidersgezin met een alevitische achtergrond: de mystieke stroming binnen de islam.’ Ze vertelt over haar ervaringen met een steeds conservatiever wordende islamitische stroming in Nederland: ‘In de jaren tachtig werd mijn vader er steeds vaker door conservatieve vrienden op aangesproken dat hij mij en mijn zusje naar school liet gaan. Dat hoorde niet, vonden ze.’
Als het bijzonder onderwijs ter sprake komt, zegt Keklik duidelijk wat ze daarvan denkt: ‘Ik vind het pervers dat kinderen onder de twaalf al hoofddoeken moeten dragen en daarmee op die leeftijd al worden geseksualiseerd volgens een patriarchale cultuur.’ Als interviewer Thijs Broer haar vraagt ‘U bedoelt dat hoofddoeken voor kinderen onder de twaalf moeten worden verboden?’, antwoordt ze: ‘Ja, natúúrlijk moet je hoofddoeken verbieden voor leerlingen op de basisschool! Het zijn kínderen!’
Actie! Toch? Dat Kekliks mening, ingegeven door haar eigen ervaringen, de kop werd van het artikel, wekte bij menigeen de indruk dat dit een officieel Vrij Links-standpunt zou zijn. De nuance dat Vrij Links geen politieke partij is maar een platform, dat vooral een open en vrij debat wil, ging daardoor bij menigeen verloren. Dat wil zeggen: het was voor een groepje fanatieke tegenstanders een reden om te proberen dat open en vrije debat maar weer snel dicht te gooien.
‘Fascisme’, Vrij Links ‘speelt rechts in de kaart’, we zouden ons op de verkeerde zaken richten; het ging over van alles, behalve dan over de vraag of Keklik misschien wel een punt had; dat de vrijheid van godsdienst er misschien wel écht toe leidt dat we de persoonlijke vrijheid van jonge meisjes onder de bus gooien om conservatief-religieuze opvattingen van volwassenen te faciliteren. Maar de ervaringen en inzichten van Keklik, die door veel linkse mensen met een Turkse achtergrond gedeeld worden, doen er voor menigeen niet toe. Het zou uiteindelijk toch allemaal het idee zijn van Eddy, die een ‘witte man’ is en die volgens een prominente antiracisme-activiste zelfs op de foto bij het artikel ‘paternalistisch’ de “emancipatie” van Keklik ‘aanduwt’.
‘Veel mensen snakken naar redelijkheid op dit moeizame, maar onvermijdelijke thema’, schrijft Bart Nijman dan ook in zijn Nieuwe Revu-column over de reacties. Dat Nijman adjunct-hoofdredacteur is van GeenStijl, het ‘shocklog’ dat zich eerder al positief uitliet over onze ‘Vastberaden Rebellenclub’, werd natuurlijk opnieuw gebruikt om Vrij Links in de ‘foute’ hoek te zetten. Dat ook zijn vrouw Dieuwertje Kuijpers zich in haar column voor ThePostOnline uitsprak tegen de ‘digitale bagger’ die Eddy en Keklik over zich heen kregen, droeg daar alleen maar aan bij.
‘Dergelijke besmeurende reacties en persoonlijke verdachtmakingen leggen – onbedoeld – de vinger op de zere plek’, stelt Kuijpers vast. Inderdaad: er zíjn onderwerpen die je alleen kunt bespreken als je het waagt je persoonlijke reputatie op het spel te zetten. Het gaat dan niet meer om waar je voor staat, maar om de vermeende reputatie van degene die je steunt. Ten koste van de verdediging van de meest kwetsbare en machteloze mensen binnen onze samenleving; kinderen, homoseksuelen, ongelovigen en andere minderheden die de conservatieve ideaalplaatjes van diverse gemeenschappen verstoren – zeker als zo’n gemeenschap zélf ook nog eens een minderheid is.
Maar, zoals de inleiding van het interview met Eddy en Femke al stelt: ‘Vooral op sociale media lijkt het soms wel of niemand meer met iemand overweg kan’. Er is namelijk nog veel meer steun voor Vrij Links. Zo schrijft Jonathan van het Reve in de Volkskrant: ‘uit de reacties op het interview van Terstall en oud-PvdA-Kamerlid Keklik Yücel dat afgelopen weekend in Vrij Nederland stond, wordt duidelijk dat er echt iets heel erg verkeerd is gegaan in onze maatschappij.’ Floor Rusman schrijft in NRC: ‘Een open debat, zoals Vrij Links wil? Luisteren, tegenspreken, misschien wel gaan twijfelen? Nee hoor, dat is niet nodig voor deze mensen. Die weten allang wat goed en fout is.’ Nausicaa Marbe schrijft in haar Telegraaf-column: ‘Het is de plicht van andere integere opiniemakers om Terstall en Yücel tegen dit verbale geweld te verdedigen; dat lukt tot dusver aardig.’
De donaties en aanmoedigingen komen inmiddels van alle kanten binnen. Prominenten uit linkse partijen; voormalig linkse stemmers die gedesillusioneerd zijn in het debat; mensen die eenzelfde achtergrond hebben als Keklik en zich herkennen in haar verhaal; rechts-georiënteerden die het belangrijk vinden dat er in ieder geval aanknopingspunten van links komen om met elkaar in de discussie te kunnen gaan, zodat de maatschappij niet aan polarisering ten onder gaat; de seculiere rabbijn die God op haar ‘blote knieën’ dankt voor het manifest; de diversiteit van de mensen die ons steunen, laat ons zien dat we toch iets goed doen.
En dat is het hele punt. Of je nu een recht voor zijn raap twitterende Jordanees als Eddy bent; bedachtzaam formuleert zoals Femke; je duidelijk uitspreekt over de problemen die je eigen achtergrond raken, zoals Keklik; als stille kracht op de achtergrond werkt zoals die vierde initiatiefnemer, Asis Aynan; of al die anderen die werken aan de website, meedenken met de redactie, verhalen insturen, of ons op andere manieren steunen; het is juist die verscheidenheid die Vrij Links maakt tot een Vastberaden Rebellenclub: een club die staat voor het individu. Het helpt dan om, zoals Femke en Eddy, vrienden te zijn, maar dat is niet eens nodig om toch ‘grote en kleine verschillen’ te ‘overbruggen’.
Actie. Nuance. We gaan op beide sporen dus volop gemotiveerd door. Houd dan ook vooral morgen de NRC in de gaten …
Fijn weekend!
Wijziging 17 augustus 2018, 17:54: Een eerdere versie vermeldde dat Bart Nijman hoofdredacteur van GeenStijl zou zijn en Dieuwertje Kuijpers zijn vriendin. Ook is een verwijzing naar de column van Nausicaa Marbe toegevoegd.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
