Vandaag is hij veertien jaar dood. Op 2 november 2004 werd Theo van Gogh – ‘enfant terrible’, ‘provocateur’, maar vooral filmmaker – vermoord. Moordenaar Mohammed Bouyeri kwam tot deze daad omdat Van Gogh volgens hem zijn profeet had beledigd.
Actrice Femke Lakerveld, een van de auteurs van het Vrij Links-manifest, heeft drie keer met de regisseur gewerkt. Van haar hand verschijnt morgen in dagblad Het Parool een ‘ode aan het vrije woord’, dat nu al op de website van de krant is te lezen. ‘Ik kende Van Gogh niet eens zo goed’, schrijft ze. ‘Dat lag hooguit aan wederzijdse verlegenheid en mijn gebrek aan talent voor na-borrelen.’
Maar de moord heeft een ‘grote impact’ op de actrice gehad. Ze beschrijft hoe ze zich in de jaren erna steeds meer zorgen is gaan maken over de vrijheid om controversiële ideeën te uiten. Terwijl dat nu juist een essentieel recht is in een open samenleving. Ze maakt zich bezorgd om de uitingsvrijheid van activisten, van journalisten, maar ook van kunstenaars: ‘Artistieke vrijheid is geen luxe, maar cruciaal voor de ontwikkeling van een samenleving op basis van een open ideeënstrijd; kunstenaars moeten mensen tegen het hoofd mogen stoten.’
Dat is lang niet altijd vanzelfsprekend. Daarom schuift Eddy Terstall, een andere auteur van het Vrij Links-manifest, vanmiddag aan bij talkshow De Nieuwe Maan. Hij gaat in gesprek over de YouTube-hit Mocro Park, een op het Amerikaanse South Park geïnspireerde tekenfilm, waarin een Nederlands stadje volledig door ‘Mocro’s’ is overgenomen. Allerlei stereotypes krijgen ervan langs: van de ‘straat-Mocro’ Karim tot de Turks-nationalistische Saban, die constant over de vergane glorie van het Ottomaanse Rijk loopt op te scheppen.
Maar er is ook een duidelijk Joods personage: Levi, met pijpenkrullen en zwarte hoed. Hij is het doelwit van grappen over Israël en over de Holocaust: ‘Oh sorry Levi, heb ik je vergast?’ vraagt Karim bijvoorbeeld als hij een scheet heeft gelaten.
Humor? Of antisemitisme? De serie veroorzaakte direct ophef, temeer omdat de makers ervan banden hebben met de publieke omroep; comedian Yahia Yousfi werkt bij radiozender FunX en heeft ook regelmatig als columnist opgetreden bij het eerdergenoemde De Nieuwe Maan. Eddy gaat in gesprek met onder meer presentatrice Fidan Ekiz en Paul van der Bas, medewerker van het Centrum Informatie en Documentatie Israël, over de vraag ‘Waar ligt de grens voor een grap? Of is het verkeerd om een grens op te leggen?’
Artistieke vrijheid is niet vanzelfsprekend, maar eigenlijk is vrijheid dat in het algemeen al niet. Morgen zal Eddy daarom samen met Keklik Yücel, een derde auteur van het manifest, in Den Haag spreken over het onderwerp ‘Wat is vrijheid?’ Ze zijn daarvoor uitgenodigd door De Liberale Denktank van de Haagse VVD. Ook Femmes for Freedom-voorvrouw Shirin Musa staat op de sprekerslijst. Rachid Benhammou, onder meer samen met Boris van der Ham schrijver van het boek Nieuwe Vrijdenkers, modereert de bijeenkomst. ‘Onze sprekers en moderator hebben allen één ding gemeen’, zo kondigt De Liberale Denktank het onderwerp aan: ‘zij strijden voor de vrijheid. Wat drijft hen? En hoe gaan zij om met de soms heftige reacties?’
Het is vandaag veertien jaar geleden dat Theo van Gogh vermoord is. Nog steeds is vrijheid, artistiek of niet, een onderwerp dat veel vragen en heftige reacties oproept. Tijd voor een vrijdagmiddagborrel. Laten we erop proosten dat we elkaar vreedzaam voor het hoofd mogen stoten. Laten we proosten op Theo.
Fijn weekend!
Foto: Pieter Hoekstra, Wikimedia Commons CC BY-SA 3.0
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
