Een aankomend student stuurde mij een bericht, een screenshot vergezeld van een wanhopige emoji. Hij deed een zin erbij: ‘Ik houd hier niet van.’
‘Emoji’ was bezig met zijn studiekeuzecheck voor een opleiding aan de Hogeschool van Amsterdam. In 2014 heeft minister Bussemaker deze checks als verplichting ingevoerd voor het HBO en de universiteiten, in de hoop dat de student en de studie beter met elkaar matchen. Dat voorkomt teleurstelling bij de student en daarmee studieuitval en verspilling van het geld van de onderwijsinstelling en de overheid. Iedere instelling richt de checks zelf in, en ze verschillen ook weer per opleiding. In de aanloop naar 2020 werd er al kritiek geuit op de manier waarop deze studiekeuzechecks werden ingericht. Het bleef een plicht. Oké.
Ik opende het screenshot en viel van mijn stoel af. Toen ben ik maar op het laminaat blijven zitten, want van de vragenlijst die deze aankomend student had moeten invullen, bleef ik duizelig.
Er staan vragen bij die ik liever nooit gesteld wil krijgen. Over van alles, over wie en wat en hoe ik in elkaar gemetseld ben. Elke vraag scheurde bij mij de essentie van mijn bestaan af, in laagjes, als een kaasschaaf. Alleen al door de vragen te lezen, zonder ze te moeten beantwoorden, voelde ik me al volledig ontbloot.
Ook deze aankomend student hoort bij het soort dat vanuit een zwijgzaam hokje de wereld bijwoont: introvert. Sinds corona is, denk ik, aan deze tweedeling in de samenleving de meeste aandacht besteed. Iedereen weet nu zo’n beetje of die bij de introverten of bij extraverten hoort. Maar ook de extraverten zouden deze studiekeuzecheck-vragenlijst blozend en wellicht met ongemak moeten invullen. Want …
Om de juiste match te matchen willen zij – hij of zij, een iemand of een team daar achter de schermen – alles van jou weten. Vele dingen die alleen jezelf aangaan. Die je misschien aan niemand nog ooit hebt verteld. Of waar je nog niet bij hebt stilgestaan. Omdat je jong en nog in ontwikkeling bent, zoekend, vaak telkens verdwaald, en toch in moed de onzekere paden steeds overnieuw durvend te bewandelen.
Zij willen alles van je weten. Je ontbloten totdat er niks meer van je over is. En wat ze met je gegevens gaan doen, dat weet jij niet. Die wanhopige emoji van deze aankomend student begrijp ik heel goed. Het is ontbloten of geen toelating, jij of je studie, je toekomstige beroep of niks.
Uit de jaren dat ik bij de justitie en de jeugdzorg werk, neem ik een herinnering telkens mee – deze.
Tijdens een symposium over de forensische zorg begon een workshop best merkwaardig. Wij, de professionals, en alle anderen die aan dit thema brood verdienen, zaten klassikaal, ieder aan zijn schoolbankje met de blik op de rug van die ene voor je. Meester, in dit geval een psychiater, vroeg ons om de ogen te sluiten. En de geheimste geheimen in ons geheugen op te roepen. Hij liep tussen de tafels langs, hij voelbaar, wij afwachtend. Toen zijn stem de stilte doorsneed, begon ik te zweten.
‘Wie ik nu op de schouder tik, die gaat zijn of haar geheimen met ons delen.’ Er volgt een benauwende stilte. Voordat ik van angst flauwval om de tik op mijn schouder te gaan voelen, blaast de stem van de meester onze krampen weg. Zuchtend van opluchting doet iedereen zijn ogen open.
‘Niemand hoeft zijn geheimen aan ons te vertellen. Maar weet, hoe jij je net hebt gevoeld, zo voelen onze cliënten zich elke keer wanneer zij hun levensverhaal aan ons moeten vertellen, elke keer opnieuw!’
In een behandelrelatie zijn de persoonlijke vragen onmisbaar, zelfs essentieel voor je herstel of verandering. Vragenlijsten horen erbij, jij beantwoordt ze met een van tevoren ingestemd doel. Bij die nieuwsgierige ogen voel je je enigszins veilig, het is je beloofd dat het een (medisch) geheim is en jij vaart er op.
Die studiekeuzecheck dringt tot je wezen in, zonder dat je enig idee hebt wie het gaat lezen. Waar ze opgeslagen worden en voor welke doeleinden ze (mogelijk) nog worden gebruikt, weet je evenmin. Hoe zij je antwoorden gaan toetsen en of ze met je studiekeuze matchen, dat blijft een raadsel.
Zij willen je helpen, ongetwijfeld. Vanuit zorg is de check ook ontstaan. En nu ben jij aan zet! Noodgedwongen en gechanteerd, ja zeker, want het is een plicht, ontbloot je je aan de vreemden die een profiel van je gaan maken, op afstand, en dat naast je studiekeuze gaan leggen met een go of no go als eindresultaat.
Die wanhopige emoji van deze aankomende student begrijp ik heel goed. Op zijn leeftijd, toen, was elke indringer in mijn privacy een zeer ongewenste gast. Ik had veel niet willen delen, omdat ik mijzelf nog op het drijfzand begaf. Wie niet?
Het is vast allemaal goed bedoeld. Voor de student en voor (gemeenschappelijk) geld. Niet zelden en op vele plekken in de maatschappij staan wij ons toe om elkaars intieme sferen binnen te treden, nu ook omwille van een studiekeuzecheck.
Op welk aspect mogen wij nog de vrijheid genieten om zelf te bepalen wanneer wij onszelf met anderen delen, als zelfs een onderwijsinstelling het ontbloten verplicht stelt? Hebben wij überhaupt nog het respect voor andere individuen behalve voor onszelf?
Het moet aan mij liggen. Ik wil niet behandeld worden en ergens opgeslagen liggen als een profiel, een aftreksel van een doelgroep waarvan u denkt alle kenmerken doorgrond te hebben. Wat kunt u van mij weten en van mij te begrijpen zonder mij ooit in de ogen te hebben gekeken? En wat dragen deze vragen in hemelsnaam nog bij aan de studiekeuzecheck? Ik snap er niks van. U wel?
O, arme, arme emoji.
Beeld: Pixabay
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
